Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Marleny Maląg, ministra rodziny i polityki społecznej o rozważenie podjęcia działań prawodawczych, które rozwiązałyby obecne problemy z udowodnieniem wysokości składników wynagrodzeń uzyskiwanych wiele lat temu. Jak podkreśla RPO, wprowadzenie od 1 stycznia 1999 r. możliwości ustalania podstawy wymiaru emerytury lub renty w oparciu o dowolnie wybrane 20 lat z całego okresu podlegania ubezpieczeniom społecznym stworzyło szansę korzystniejszego ukształtowania prawa do świadczeń. Jednak ze skarg kierowanych do Rzecznika Praw Obywatelskich wynika, że wielu zainteresowanych ma problem udowodnienia wysokości składników wynagrodzeń uzyskiwanych w bardziej odległym czasie (np. w zakładach pracy, które już nie istnieją, względnie nie dysponują dokumentacją płacową z danych lat).
Czytaj również: Państwo pozwoliło na zniszczenie dokumentów, a teraz brakuje ich do ustalania emerytur>>
Problemy ze środkiem dowodowym
- Środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość wynagrodzenia dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty zgodnie z par. 21 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. z 2011 r. Nr 237, poz. 1412) są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia.
Sprawdź w LEX: Czy i na jakich warunkach praca umowa o pracę na Malcie będzie zaliczana w Polsce do emerytury? >
Jak wynika z par. 22 ust. 1 tego rozporządzenia, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności: 1) legitymacja ubezpieczeniowa; 2) legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia. Jednocześnie w par. 28 ust. 1 rozporządzenia wskazano, że środkiem dowodowym w postępowaniu przed organem rentowym mogą być również poświadczone za zgodność z oryginałem kopie dokumentów dotyczących okresów składkowych i nieskładkowych, a także wysokości wynagrodzenia, przychodu, dochodu i uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru świadczeń, wydawane przez jednostki upoważnione do przechowywania dokumentacji zlikwidowanych lub przekształconych zakładów pracy – podkreśla Rzecznik Praw Obywatelskich.
Czytaj w LEX: Postępowanie w sprawie świadczeń emerytalno-rentowych >
Niekonstytucyjne zawężenie przepisu
Jednak przepis ten zawęża krąg podmiotów uprawnionych do wydawania zaświadczeń wyłącznie do przechowawców dokumentacji. Budzi to zasadnicze wątpliwości konstytucyjne.
Jak twierdzi RPO, szeroko omówił je prof. dr hab. Andrzej Bisztyga w artykule pt. „Problem zgodności unormowań dotyczących przechowywania dokumentacji płacowej i osobowej pracodawców z Konstytucją RP.” Zdaniem autora, rozporządzenie MPiPS w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe przerzuca na obywateli powinności, z których powinny wywiązać się władze państwa. A to ono powinno zadbać o efektywność systemu przechowywania dokumentacji osobowej i płacowej pracodawców. W ocenie autora, którą Rzecznik w całości podziela, redakcja par. 28 ust. 1 rozporządzenia MPiPS w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe, jak również praktyka instytucji, rodzi skutek w postaci nierównego traktowania różnych kategorii podmiotów uprawnionych do zabezpieczenia społecznego. Powoduje to podział uprawnionych na takich, którzy mają możliwość udokumentowania podstawy świadczenia, oraz na takich, którym możliwość ta została ograniczona albo wręcz została ona zlikwidowana.
Sprawdź w LEX: W jaki sposób udokumentować do naliczenia emerytury zatrudnienie na podstawie kontraktu menadżerskiego? >
Praktyka stosowania tego przepisu stawia w mniej korzystnej sytuacji byłych pracowników zlikwidowanych zakładów pracy, zwłaszcza małych niepublicznych podmiotów. Wobec nienależytego funkcjonowania systemu przechowywania dokumentacji płacowej i osobowej mają oni utrudnienia w ustaleniu miejsca przechowywania dokumentacji - w przeciwieństwie do pracowników podmiotów istniejących, a także nieistniejących już podmiotów publicznych, w których przypadku uzyskanie kopii dokumentów nie stwarza problemów, nawet w razie likwidacji lub przekształcenia tych podmiotów.
Poszkodowani znaleźli się w takiej niekorzystnej sytuacji bez własnej winy. Problem dotyczy sytuacji społecznie wrażliwej, w której obywatel ma prawo oczekiwać od organów władzy publicznej należytej dbałości i staranności w działaniu na rzecz należytego zabezpieczenia przedmiotowej dokumentacji.
Taki obowiązek wynika już z preambuły Konstytucji RP, która stanowi o rzetelnym i sprawnym działaniu instytucji publicznych.
Sprawdź również książkę: Emerytury i renty w praktyce ebook >>
Jak rozwiązać problem?
Prof. Bisztyga wskazuje kierunek postulowanych zmian. Otóż w obecnym brzmieniu przepis ten dopuszcza możliwość traktowania w charakterze środka dowodowego kopii wymienionych w nim dokumentów wydanych wyłącznie przez jednostki upoważnione do przechowywania dokumentacji zlikwidowanych lub przekształconych zakładów pracy. Zważywszy na skalę i charakter przedstawionego problemu, uzasadnione wydaje się rozszerzenie katalogu dopuszczonych przepisem środków dowodowych – pod ściśle i precyzyjnie określonymi warunkami – o dokumentację pochodzącą od przechowawców nieuprawnionych. Część dokumentacji osobowej i płacowej sprzed 1999 roku zapewne została już zniszczona, dlatego redukcja negatywnych skutków dotychczasowych zaniedbań może obecnie dotyczyć jedynie dokumentacji niezniszczonej, przechowywanej w większości przypadków przez przechowawców nieuprawnionych w rozumieniu par. 28 rozporządzenia MPiPS w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe. Stąd postulat wzbogacenia środków dowodowych właśnie o dokumentację pochodzącą od podmiotów nieuprawnionych. Dopełniająco można wskazać na potrzebę ustanowienia regulacji prawnej, na podstawie której archiwa państwowe mogłyby przejąć dokumentację od podmiotów, które weszły w jej posiadanie i przechowują ją bez tytułu prawnego.
Sprawdź w LEX: Jakimi dokumentami potwierdzić okres zatrudnienia w przypadku braku dokumentacji płacowej? >
Zdaniem RPO, sygnalizowana przez autora zmiana powinna zostać pozytywnie rozważona przez MRiPS. Zniesienie ograniczeń dowodowych zawartych w rozporządzeniu niewątpliwie może się przyczynić do odciążenia sądów od rozstrzygania sporów na tym tle.
Wysokość wynagrodzenia lub danego składnika wynagrodzenia musi być ustalana w sposób pewny, na podstawie konkretnego dokumentu bądź jego kopii, który zachował się w dokumentacji osobowej ubezpieczonego.
W przypadku braku dokumentacji płacowej istnieje możliwość ustalenia wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego w oparciu o dokumentację zastępczą znajdującą się w jego aktach osobowych, tj. umowy o pracę czy angaże, w których zawarte są dane dotyczące wynagrodzenia.
Zdaniem Rzecznika, obecnie funkcjonujący system przechowywania dokumentacji osobowej i płacowej pracodawców nie zapewnia wszystkim zainteresowanym prawidłowej realizacji prawa do zabezpieczenia społecznego obywatelom w związku z występującymi ograniczeniami możliwości dotarcia do dotyczącej ich dokumentacji osobowej i płacowej z okresu przed 1999 r.
RPO podziela także stanowisko Najwyższej Izby Kontroli w kwestii realizacji wniosków z kontroli skuteczności działania systemu przechowywania dokumentacji osobowej i płacowej.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
