Do emerytury liczą się także lata pracy na roli

Nie tylko wiek ubezpieczonego czy lata jego pracy zawodowej są istotne przy określeniu czy przysługuje mu już emerytura i w jakiej wysokości. Gdy do tego świadczenia brakuje odpowiedniego okresu, można go uzupełnić aktywnością w gospodarstwie rolnym – własnym lub rodziców. Nie da się jednak w ten sposób wykorzystać pracy okazjonalnej, np. w czasie wakacji czy urlopów.

Praca w gospodarstwie rolnym oraz to, czy lata tej pracy można doliczyć do emerytury wciąż budzą wątpliwości. Potwierdzają to pytania naszych czytelników. Spróbujmy więc sprawę wyjaśnić.

Przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy oraz obliczaniu ich wysokości uwzględnia się okresy, które wymienia art. 10 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 53, dalej ustawa emerytalna).

Chodzi o okresy:

1. ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono składki przewidziane w odrębnych przepisach,
2. prowadzenia gospodarstwa rolnego (przypadające przed 1 lipca 1977 r.) po ukończeniu 16. roku życia,
3. pracy w gospodarstwie rolnym (sprzed 1 stycznia 1983 r.) po ukończeniu 16. roku życia.

Traktuje się je jak okresy składkowe, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe ustalone na zasadach z art. 5 - 7 ustawy emerytalnej są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, ale tylko w zakresie niezbędnym do jego uzupełnienia. Okresy z pkt. 1 uwzględnia się także przy ustalaniu prawa do renty, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze od okresu wymaganego do przyznania renty po to, aby uzupełnić ten okres.

Tylko uzupełnienie

Oznacza to, że przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty z ZUS okresy pracy w gospodarstwie przyjmuje się tylko w takim zakresie, gdy udowodnione okresy składkowe i nieskładkowe (nie więcej niż 1/3 uwzględnionych okresów składkowych) nie wystarczą do przyznania świadczenia.

Jeżeli więc okresy składkowe i nieskładkowe nie przekraczają u mężczyzny 20 lat, to można je uzupełnić latami z art. 10 ust.1 ustawy jedynie po to, aby nabyć prawo do tzw. niepełnej emerytury na podstawie art. 28 ustawy emerytalnej. Dopiero gdy okresy składkowe i nieskładkowe przekraczają 20 lat (15 lat u kobiety), wolno je uzupełnić okresami z art. 10 ust.1 ustawy emerytalnej do nabycia pełnych uprawnień emerytalnych. Potwierdził to wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 24 września 2020 r. (sygn. akt III AUa 175/20).

Stąd osobie, która udowodniła co najmniej 20 lat – kobieta lub 25 lat – mężczyzna okresów składkowych albo składkowych uzupełnionych okresami nieskładkowymi w rozmiarze nie większym niż 1/3 okresów składkowych i nieskładkowych, jej emeryturę oblicza się z latami składkowymi i nieskładkowymi bez okresów pracy w gospodarstwie.  

Sprawdź również książkę: Emerytury i renty w praktyce >>

Praca na roli po ukończeniu 16. roku życia

Przypadające przed 1 stycznia 1983 r. lata czy miesiące pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia uwzględnia się przy ustalaniu prawa do emerytury z ZUS. Przez pracę w gospodarstwie rolnym należy rozumieć pracę wykonywaną przez domownika. Badając, czy zainteresowana osoba spełniła kryteria, aby uznać ją za domownika, bierze się pod uwagę przepisy z chwili zgłoszenia wniosku o emeryturę.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z 26 sierpnia 2020 r. (sygn. akt III UK 353/19) uznał, że użyty w art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej zwrot „praca w gospodarstwie rolnym”, a nie np. „praca na rzecz gospodarstwa rolnego” bądź „praca w interesie gospodarstwa rolnego”, oznacza, że chodzi wyłącznie o prace wykonywane na terenie tego gospodarstwa rolnego. Są to więc prace, które pozostają w związku miejscowym z gospodarstwem rolnym. Zdaniem SN będzie to obsługa konkretnego gospodarstwa rolnego polegająca na wykonywaniu w nim prac, które mają na celu jego funkcjonowanie jako pewien zespół składników o charakterze gospodarczym (pola uprawne, pastwiska, lasy, zabudowania gospodarskie przeznaczone do hodowli zwierząt) i służą co najmniej zaspokojeniu potrzeb rolnika (właściciela lub posiadacza gospodarstwa rolnego) oraz jego rodziny i dostarczenie im środków utrzymania.

Jeśli zainteresowany mieszkał poza gospodarstwem przez znaczną część roku lub pracował w nim dorywczo czy jedynie w czasie wakacji (ferii zimowych), to nie ma szans, aby uznać to za zajęcie wykonywane przez domownika. W zaliczeniu tego okresu nie przeszkodzi mu natomiast to, że uczył się w szkole położonej niedaleko gospodarstwa.

Czytaj również: Rolnik przedsiębiorca, korzystając z ulgi na start, musi być ubezpieczony w KRUS>>
 

Jakie dokumenty

Gdy zainteresowani składają do ZUS wniosek o zaliczenie im pracy na roli lub jej prowadzenie, powinni przedstawić oświadczenie, że ją wykonywali (lub prowadzili gospodarstwo) i zeznania co najmniej dwóch świadków. Muszą też wykazać, że gospodarstwo istniało oraz potwierdzić okresy pracy w nim od 1 lipca 1977 r. do 31 grudnia 1982 r. zaświadczeniami z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Chodzi o to, aby udokumentować, że rodzic lub rodzice, którzy byli właścicielami gospodarstwa, opłacali składki na ubezpieczenie społeczne rolników.

Z kolei udowadniając w ZUS okres prowadzenia roli przed 1 lipca 1977 r., przyszli emeryci przedstawiają własne oświadczenia, zeznania świadków oraz dokumenty, które potwierdzają, że gospodarstwo istniało i je prowadzili. 

Jak wyliczyć

Jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe uzupełniają lata pracy w gospodarstwie, to emeryturę ustala się jako część tej obliczonej według zasad ogólnych (art. 53 ustawy emerytalnej). W ostatecznej jej wysokości uwzględnia się okresy pracy na roli. Będzie to jednak proporcjonalnie do udziału okresów składkowych i nieskładkowych w okresie stanowiącym sumę tych lat oraz uwzględnionych i spędzonych w gospodarstwie.

Tak wyliczone świadczenie zwiększa się o kwotę, która odpowiada części składkowej emerytury ustalonej według przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników, uwzględniając cały udowodniony okres pracy na roli. Okresy prowadzenia gospodarstwa lub pracy w nim – bez podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu – po ukończeniu 16. roku życia sprzed 1 lipca 1977 r. wlicza się jednak, jeżeli przypadają nie wcześniej niż 25 lat przed ustaleniem prawa do emerytury lub renty. Tak stanowi art. 56 ust. 3 ustawy emerytalnej.

Część składkową emerytury rolniczej oblicza się wyłącznie wtedy, gdy przy ustalaniu prawa do niej dodano okresy pracy w gospodarstwie. Ustalając część składkową, uwzględnia się okresy, za które opłacono składkę społeczną rolników, a więc od 1 lipca 1977 r., niezależnie od tego, czy pokrywają się one z okresami innego ubezpieczenia.

Emerytury i renty w praktyce

Ewa Elżbieta Dziubińska-Lechnio, Eliza Skowrońska

Sprawdź  

Ze zwiększeniem

Jeżeli ubezpieczony udowodnił okres pracy na roli, za który opłacił składki na ubezpieczenie rolników i nie uzupełniał prawa do emerytury okresami pracy w gospodarstwie, przysługuje mu tzw. zwiększenie do emerytury. Ustala się je według zasad dla części składkowej, czyli po 1 proc. najniższej emerytury za każdy rok tych okresów.

Emerytura ze zwiększeniem za opłacanie ubezpieczenia rolników i częścią składkową nie może przekraczać 100 proc. podstawy wymiaru. Ograniczenie to nie dotyczy najniższych przyznanych świadczeń.

Na nowych zasadach

Emeryturę ustaloną na tzw. nowych zasadach zwiększa się o okresy opłacania składek na Fundusz Emerytalny Rolników, Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników i ubezpieczenie emerytalno-rentowe. Zwiększenie to ustala się według zasad wymiaru części składkowej emerytury rolniczej z przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników na podstawie zaświadczenia KRUS o okresach opłacania składek. Będzie to po 1 proc. za każdy rok podlegania temu ubezpieczeniu.

Zwiększenie nie przysługuje jednak temu, kto ma ustalone prawo do emerytury z przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz wtedy, gdy okresy opłacania składek rolniczych były krótsze niż 25 lat.

Ponadto zgodnie z art.  27 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 266) do emerytury lub renty rolniczej z ubezpieczenia przysługuje dodatek pielęgnacyjny na zasadach i wysokości określonej w przepisach emerytalnych.

Czytaj również: Gdy rolnik idzie na ćwiczenia wojskowe, może stracić ciągłość ubezpieczenia społecznego>>
 

Dawne emerytury rolnicze

Przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty nie uwzględnia się lat prowadzenia gospodarstwa i pracy w nim, nawet tych, za które rolnicy opłacili składki, jeżeli są okresami, od których zależy prawo do tych świadczeń z przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników. Chodzi o ustawy z:

• 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 266),
• 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (tekst jedn. Dz.U. z 1989 r. nr 24, poz. 133 i 190 oraz Dz.U. z 1990 r., poz. 90 i 198),
• 27 października 1974 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz.U. z 1974 r. nr 32, poz. 140).

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.