Standardy w zakresie ochrony pracy młodocianych wyznacza m. in. Konwencja Nr 138 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca najniższego wieku dopuszczenia do zatrudnienia przyjęta w Genewie dnia 26 czerwca 1973 r.
Praca młodocianych dozwolona pod warunkami
Konwencja zobowiązuje państwa członkowskie do prowadzenia polityki krajowej zmierzającej do zapewnienia skutecznego zniesienia pracy dzieci i do stopniowego podnoszenia najniższego wieku dopuszczenia do zatrudnienia lub pracy do granicy wieku umożliwiającej młodocianym osiągnięcie jak najbardziej wszechstronnego rozwoju fizycznego i umysłowego. Konwencja określa, że najniższy wiek dopuszczenia do zatrudnienia lub pracy nie może być niższy niż wiek, w którym ustaje obowiązek szkolny. Natomiast w żadnym wypadku nie może on być niższy niż piętnaście lat. Konwencja zakłada też, że najniższy wiek dopuszczenia do wszelkiego rodzaju zatrudnienia lub pracy, które ze względu na swój charakter lub warunki, w jakich są wykonywane, mogą zagrozić zdrowiu, bezpieczeństwu lub moralności młodocianych, nie powinien być niższy niż osiemnaście lat. Jednocześnie państwa członkowskie zostały zobowiązane do wprowadzenia wykazów prac wzbronionych młodocianym. Wiek uprawniający do podjęcia tych prac może zostać jednak obniżony do 16 lat, jeśli zdrowie, bezpieczeństwo i moralność młodocianych będą w pełni chronione oraz otrzymają oni w danej dziedzinie działalności odpowiednie wykształcenie specjalistyczne albo przeszkolenie zawodowe. Konwencja dopuszcza także zatrudnianie osób w wieku od 13 do 15 lat przy lżejszych pracach. Trzeba jednak mieć na uwadze, że osoby te nie mogą być narażone na zagrożenie zdrowia lub ich rozwoju, a prace nie mogą stanowić przeszkody w obowiązkach szkolnych.
Warto też zaznaczyć, że Konwencja nie ma zastosowania do pracy dzieci lub młodocianych wykonywanej w instytucjach powszechnego nauczania, w szkołach zawodowych i technicznych lub w innych instytucjach szkolenia zawodowego ani do pracy wykonywanej przez osoby mające co najmniej 14 lat w przedsiębiorstwach, jeżeli praca ta jest wykonywana zgodnie z warunkami ustalonymi przez właściwe władze oraz stanowi ona integralną część kształcenia lub szkolenia zawodowego, albo programu szkolenia zawodowego lub programu poradnictwa mającego na celu ułatwienie wyboru zawodu lub rodzaju szkolenia zawodowego.
Europejskie i krajowe ramy
Regulacje związane z ochroną pracy młodocianych określono też w Europejskiej Karcie Społecznej, w której wskazano, że dzieci i młodociani mają prawo do szczególnej ochrony przed zagrożeniami fizycznymi i moralnymi, na które są narażeni. Zgodnie z art. 7 części II, strony EKS zobowiązały się m.in. ustalić, że wiek piętnastu lat będzie minimalnym wiekiem dopuszczenia do zatrudnienia, z zastrzeżeniem wyjątków wobec dzieci zatrudnionych przy określonych, lekkich pracach, nieszkodliwych dla ich zdrowia, moralności lub kształcenia. Natomiast w prawie Unii Europejskiej standardy odnoszące się do zatrudniania młodocianych wynikają z dyrektywy Rady nr 94/33/WE z 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony pracy osób młodych. Akt ten w art. 1 ust. 1 stanowi, że minimalny wiek pracy lub zatrudnienia nie jest niższy niż minimalny wiek, w którym kończy się powszechny obowiązek szkolny nałożony krajowym prawem lub 15 lat w każdym przypadku. Przechodząc zaś na grunt krajowy, należy wskazać, że w myśl art. 65 ust. 3 Konstytucji RP, stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania określa ustawa.
Kodeks definiuje pojęcie młodocianego
Zgodnie z Kodeksem pracy, młodocianym jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Pracownika młodocianego można zatrudnić w celu przygotowania zawodowego albo przy pracach lekkich. Natomiast młodociany, który nie posiada kwalfikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego. W myśl art. 191 par. 1 Kodeksu pracy, wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową oraz przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu. Zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 15 lat jest zabronione. Istnieją jednak w tym zakresie wyjątki, które zostały przewidziane w art. 191 par. 2(1), 2(2) i 2(3).
Czytaj także: WSA: Pracodawcy należy się dofinansowanie kosztów kształcenia młodocianego pracownika >>>
Przepisy regulują treść umowy i przyczyny jej wypowiedzenia
Do zawierania i rozwiązywania z młodocianymi umów o pracę w celu przygotowania zawodowego co do zasady mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy dotyczące umów o pracę na czas nieokreślony. Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna określać w szczególności: rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy), czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego, sposób dokształcania teoretycznego oraz wysokość wynagrodzenia. Przypadki, w których dopuszczalne jest zawieranie na czas określony umów o pracę w celu przygotowania zawodowego zostały określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania. Ponadto należy zwrócić uwagę, że przepisy w sposób enumeratywny wskazują przyczyny, które uzasadniają zakończenie współpracy pomiędzy młodocianym, a pracodawcą. Zgodnie bowiem z art. 196 Kodeksu pracy, rozwiązanie za wypowiedzeniem umowy o pracę zawartej w celu przygotowania zawodowego dopuszczalne jest tylko w razie:
- niewypełniania przez młodocianego obowiązków wynikających z umowy o pracę lub obowiązku dokształcania się, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych;
- ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
- reorganizacji zakładu pracy uniemożliwiającej kontynuowanie przygotowania zawodowego;
- stwierdzenia nieprzydatności młodocianego do pracy, w zakresie której odbywa przygotowanie zawodowe.
Młodociany musi się dokształcać
Na podstawie art. 197 Kodeksu pracy, ustawodawca nałożył na pracownika młodocianego obowiązek dokształcania się do ukończenia 18 lat. Obowiązek ten powinien realizować w szczególności poprzez dokształcanie się w zakresie ośmioletniej szkoły podstawowej, jeżeli szkoły takiej nie ukończył albo dokształcanie się w zakresie szkoły ponadpodstawowej lub w formach pozaszkolnych. Natomiast pracodawca jest obowiązany zwolnić młodocianego od pracy na czas potrzebny do wzięcia udziału w zajęciach szkoleniowych.
Ustawodawca dopuszcza wykonywanie lekkich prac
W przypadku innych prac niż związane z przygotowaniem zawodowym, zatrudnianie młodocianych pracowników jest ograniczone do prac lekkich. Prace te nie mogą utrudniać realizowania obowiązku szkolnego oraz powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego. Wykaz lekkich prac ustala pracodawca w regulaminie pracy. Natomiast jeśli nie ma on obowiązku wydania regulaminu, to wykaz takich prac należy ustalić w osobnym akcie. Wykaz ten nie może zawierać prac wzbronionych młodocianym określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z 19 czerwca 2023 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac. Należy jednak zwrócić uwagę, że zgodnie z wskazanym rozporządzeniem, dopuszcza się zatrudnianie młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych, jeżeli jest to potrzebne do odbycia przygotowania zawodowego. Przepisy wymagają, by wykaz prac lekkich został określony po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy. Ponadto dokument ten wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy. Pracodawca jest obowiązany zapoznać młodocianego z wykazem lekkich prac przed dopuszczeniem go do pracy.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
