Pytania pochodzą z Serwisu Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych:
Czy osoba, która nie ukończyła 18 lat, może podjąć zatrudnienie?
Dopuszczalne jest jednak zaangażowanie młodocianego, czyli osoby, która ukończyła 16 rok życia, ale nie przekroczyła 18 lat, pod warunkiem, że:
ww. ukończył co najmniej gimnazjum, a nadto
przedstawił świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża jego zdrowiu.
Przy czym, młodociany nieposiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego. Do umowy tej zaś stosuje się unormowania Kodeksu pracy dotyczące angaży zawartych na czas nieokreślony, ale powinna ona w szczególności określać:
- rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy),
- czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego,
- sposób dokształcania teoretycznego,
- wysokość wynagrodzenia.
Podkreślić jednak należy, że istnieje opcja zawarcia z młodocianym umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego na czas określony, ale nie krótszy niż, wymagany przez prawo, okres kształcenia zawodowego, gdy pracodawca zatrudnia w celu nauki większą liczbę młodocianych niż wynika to z jego potrzeb (art. 195 § 2 ustawy z 26.06.1974 r. Kodeks pracy - dalej k.p. w zw. z § 9 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania).
[-DOKUMENT_HTML-]
Młodociany może być zatrudniony, w innym celu niż przygotowanie zawodowe, na podstawie umowy o pracę tylko przy wykonywaniu lekkich prac. Praca ta nie może powodować zagrożenia dla jego życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego, a także nie może utrudniać mu wypełnianie obowiązku szkolnego. Wykaz lekkich prac określa pracodawca po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy. Wymaga on zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy. Nie może zawierać on prac wzbronionych młodocianym, których wykaz zawiera rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. Wykaz lekkich prac ustala pracodawca w regulaminie pracy, a zatrudniający, który nie ma obowiązku wydania ww. regulaminu, ustala wykaz lekkich prac w osobnym akcie. Pracodawca jest zobowiązany zapoznać młodocianego z przedmiotowym wykazem przed dopuszczeniem go do pracy. Pracodawca ustala wymiar i rozkład czasu pracy młodocianego zatrudnionego przy lekkiej pracy, uwzględniając tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą z programu nauczania, a także z rozkładu jego zajęć szkolnych. Tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może przekraczać 12 godzin. W dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekraczać 2 godzin. Wymiar czasu pracy młodocianego w okresie ferii szkolnych nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu. Dobowy wymiar czasu pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może jednak przekraczać 6 godzin. W/w wymiar czasu pracy obowiązuje także w przypadku, gdy młodociany jest zatrudniony u więcej niż jednego pracodawcy. Przed nawiązaniem stosunku pracy pracodawca ma obowiązek uzyskania od młodocianego oświadczenia o zatrudnieniu albo o niepozostawaniu w zatrudnieniu u innego pracodawcy (art. 2001-2002 k.p.).
Młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed przyjęciem do pracy oraz badaniom okresowym i kontrolnym w czasie zatrudnienia. Jeżeli lekarz orzeknie, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca zobligowany jest zmienić rodzaj pracy, a gdy nie ma takiej możliwości, niezwłocznie rozwiązać z nim umowę o pracę i wypłacić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Czas zaś, za który przyznano mu odszkodowanie, wlicza się do okresu jego zatrudnienia. Pracodawca musi przekazać informacje o ryzyku zawodowym, które wiąże się z pracą wykonywaną przez młodocianego, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami również przedstawicielowi ustawowemu młodocianego (art. 201 k.p.).
Czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę, a tego w wieku powyżej 16 lat- 8 godzin na dobę. Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy. Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny, wówczas pracodawca ma obowiązek wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut, wliczaną do czasu pracy (art. 202 k.p.).
Młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Pora nocna dla młodocianego przypada pomiędzy godzinami 22:00 a 6:00, natomiast dla osoby niemającej 16 lat (uwagi na ten temat znajdują się poniżej)- pomiędzy godzinami 20:00 a 6:00. Przerwa w pracy młodocianego obejmująca porę nocną powinna zaś trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin. Młodocianemu przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę. Co do zasady nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych. Listę tychże prac, a także wyjątki od zakazu zatrudniania przy nich młodocianych, określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. (art. 203- 204 k.p.).
Młodociany uzyskuje z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych. Z upływem roku pracy młodociany uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 26 dni roboczych. Jednakże w roku kalendarzowym, w którym kończy on 18 lat, ma prawo do urlopu w wymiarze 20 dni roboczych, jeżeli prawo do urlopu uzyskał przed ukończeniem 18 lat. Młodocianemu uczęszczającemu do szkoły należy udzielić urlopu w okresie ferii szkolnych. Młodocianemu, który nie nabył prawa do urlopu, pracodawca może, na jego wniosek, udzielić zaliczkowo urlopu w okresie ferii szkolnych. Pracodawca jest zobowiązany na wniosek młodocianego, ucznia szkoły dla pracujących, udzielić mu w okresie ferii szkolnych urlopu bezpłatnego w wymiarze nieprzekraczającym łącznie z urlopem wypoczynkowym 2 miesięcy. Okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. W pozostałych kwestiach stosuje się przepisy k.p. o urlopach pracowniczych (art. 205 k.p.)
Generalnie nie wolno zatrudniać osób, które nie ukończyły 16 lat (art. 190 § 2 k.p.). Istnieją jednak wyjątki od tej zasady, które wymienia § 1-4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum (art. 191 § 5 k.p.). Mianowicie:
z młodocianym, który nie ukończył gimnazjum, może być, na wniosek jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna, zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy, jeżeli:
- został on przyjęty do oddziału przysposabiającego do pracy utworzonego w gimnazjum oraz uzyskał pozytywną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej albo
- uzyskał zezwolenie dyrektora gimnazjum, w którego obwodzie mieszka, na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą oraz uzyskał pozytywną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej,
z młodocianym, który nie ukończył gimnazjum, spełniającym obowiązek szkolny poza szkołą, może być, po ukończeniu przez niego przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy, zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu, jeżeli uzyskał on na to zezwolenie dyrektora gimnazjum, w którego obwodzie mieszka, na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą oraz uzyskał pozytywną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej,
z osobą niemającą 16 lat, która ukończyła gimnazjum, może być zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu,
z osobą niemającą 16 lat, która nie ukończyła gimnazjum, może być zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy.
Zawarcie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego z osobą, która nie ukończyła 16 lat, jest dopuszczalne w razie:
- wyrażenia na to zgody przez przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tej osoby;
- przedstawienia zaświadczenia lekarza, uprawnionego do przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, stwierdzającego, że praca danego rodzaju nie zagraża zdrowiu tej osoby;
- przedstawienia pozytywnej opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej;
- uzyskania zezwolenia dyrektora gimnazjum, w którego obwodzie mieszka ta osoba, na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą- ten warunek dotyczy wyłącznie osoby niemającej 16 lat, która nie ukończyła gimnazjum.