Analiza obwieszczeń dokonywanych przez sądy upadłościowe w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, dotyczących publikacji treści postanowienia o ogłoszeniu upadłości wskazuje na niejednolitą praktykę w zakresie wskazywania adresata, do którego zgodnie z wezwaniem należy dokonać zgłaszania praw i roszczeń nieujawnionych w księdze wieczystej - art. 51 ust. 1 pkt 5 prawa upadłościowego. Możemy spotkać się z treścią postanowienia, z którego wynika obowiązek zgłaszania tych praw sędziemu - komisarzowi. Są też takie, które zobowiązują do zgłaszania przedmiotowych praw syndykowi.
Czytaj w LEX: Z problematyki dochodzenia roszczeń pauliańskich w postępowaniu upadłościowym >
Często też postanowienie sądu nic nie wspomina o adresacie zgłoszenia, a jedynie wzywa do zgłoszenia praw i roszczeń w terminie 30 dni. W tym miejscu należy przypomnieć, że w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej sąd upadłościowy nie wyznacza sędziego komisarza, a czynności dla niego przewidziane przejmuje sędzia wyznaczony.
Nowy model zgłaszania wierzytelności
Ma to o tyle istotne znaczenie, że ustawodawca nowelizacją przepisów prawa upadłościowego z 30 sierpnia 2020 r., całkowicie przemodelował sposób zgłaszania wierzytelności. Po nowelizacji są one kierowane bezpośrednio do syndyka, zamiast do sędziego - komisarza, jak to było dotychczas. Nie dokonano natomiast żadnych zmian w zakresie trybu dochodzenia w postępowaniu upadłościowym praw oraz praw i roszczeń ciążących na nieruchomości upadłego, w sytuacji gdy nie zostały one ujawnione przez wpis w księdze wieczystej.
Wskazaną problematykę opiszę na przykładzie prawa pierwokupu jako jednego z roszczeń dochodzonych w postępowaniu upadłościowym. Prawo pierwokupu niewątpliwie stanowi jedno z praw, które podlega zgłoszeniu w postępowaniu upadłościowym, co wynika z przepisu art. 51 ust. 1 pkt 5 ustawy prawo upadłościowe w zw. z art. 16 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.
Sąd wzywa do zgłaszania roszczeń
Zgodnie z przepisem art. 51 ust. 1 pkt 5 prawa upadłościowego uwzględniając wniosek o ogłoszenie upadłości, sąd wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości, w którym m.in. wzywa osoby, którym przysługują prawa oraz prawa osobiste i roszczenia ciążące na nieruchomości należącej do upadłego, jeżeli nie zostały ujawnione przez wpis w księdze wieczystej, do ich zgłoszenia w terminie trzydziestu dni od dnia obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (Rejestrze po jego utworzeniu) pod rygorem utraty prawa powoływania się na nie w postępowaniu upadłościowym.
Stosownie do przepisu art. 16 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w wypadkach przewidzianych w przepisach ustawowych w księdze wieczystej, poza prawami rzeczowymi, mogą być ujawnione prawa osobiste i roszczenia, w szczególności prawo pierwokupu.
Czytaj w LEX: Ujawnianie w księdze wieczystej praw osobistych i roszczeń z uwzględnieniem praktyki notarialnej >
Brak unormowania zgłoszenia praw oraz praw osobistych i roszczeń
Regulacja art. 51 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe określa elementy obligatoryjne sentencji postanowienia o ogłoszeniu upadłości, a jednocześnie wskazuje, w jakim terminie należy zgłosić wierzytelności i prawa oraz prawa osobiste i roszczenia ciążące na nieruchomości należącej do upadłego, jeżeli nie zostały ujawnione przez wpis w księdze wieczyste. Jednakże, o ile dokładny sposób zgłaszania wierzytelności w tym m.in. liczba egzemplarzy zgłoszenia, jego treść, podmiot, do które zgłasza się wierzytelność, zostały doprecyzowane w przepisach prawa upadłościowego, to brak jest takiego unormowania w odniesieniu do zgłoszenia praw oraz praw osobistych i roszczeń ciążących na nieruchomości należącej do upadłego. Trzeba tutaj zwrócić uwagę, że niezgłoszenie w ogóle praw oraz praw osobistych i roszczeń ciążących na nieruchomości należącej do upadłego, które nie zostały ujawnione przez wpis w księdze wieczystej, jak i zgłoszenie spóźnione wywołują doniosłe konsekwencje, powodują bowiem utratę prawa powoływania się na nie w postępowaniu upadłościowym. Jak już podnoszono wyżej, przepis art. 51 ust. 1 pkt 5 prawa upadłościowego poprzestaje jedynie na wskazaniu terminu dokonania zgłoszenia praw osobistych i roszczeń, nie określa jednak treści zgłoszenia, czy adresata, do którego te zgłoszenia winny być kierowane. Przyjąć także należy, że zgłoszenie prawa pierwokupu do niewłaściwego podmiotu/organu postępowania upadłościowego narazić może uprawnionego do dochodzenia roszczenia lub prawa na utratę możliwości powoływania się na nie w postępowaniu upadłościowym, nawet w sytuacji gdy uczyni to we wskazanym przez sąd terminie.
Odpowiedzi na pytanie o adresata zgłoszenia praw osobistych i roszczeń ciążących na nieruchomości należącej do upadłego dostarcza nam precyzyjna interpretacja przepisu art. 313 ust. 2 zd. 1 prawa upadłościowego. W myśl tego przepisu sprzedaż nieruchomości powoduje wygaśnięcie praw oraz praw i roszczeń osobistych ujawnionych przez wpis do księgi wieczystej lub nieujawnionych w ten sposób, lecz zgłoszonych sędziemu-komisarzowi w terminie określonym w art. 51 ust. 1 pkt 5 PU. Z regulacji tej wprost wynika, iż podmiotem, do którego zgłasza się prawa osobiste i roszczenia w postępowaniu upadłościowym jest sędzia – komisarz. Treść przepisu art. 313 ust. 2 zd. 1 prawa upadłościowego nie pozostawia żadnych wątpliwości, że to wyłącznie sędzia – komisarz, a nie syndyk, winien być adresatem takiego zgłoszenia.
Zgłoszenia do do sędziego – komisarza
Wykładania systemowa przepisów art. 51 ust 1 pkt 5 w związku z artykułem 313 ust. 2 prawa upadłościowego powadzi do jednoznacznej konstatacji, że zgłoszenia praw rzeczowych oraz praw i roszczeń osobistych ciążących na nieruchomości wchodzącej w skład masy upadłości dokonuje się do sędziego – komisarza. Analiza literatury przedmiotu w całości potwierdza ten pogląd. W doktrynie jednolicie przyjmuje się, że to sędzia – komisarz jest podmiotem, do którego zgłasza się prawa i roszczenia osobiste.
Konkludując, należy stwierdzić, iż prawo pierwokupu jako jedno z roszczeń dochodzonych w postępowaniu upadłościowym powinno być zgłoszone do sędziego – komisarza, a następnie przez niego rozpoznane. Rozwiązanie to ma na celu zapewnienie pewności prawa. Nieprawidłowe jest zatem zgłoszenie prawa pierwokupu do syndyka. Jeżeli pismo, które ma stanowić zgłoszenie zostało skierowane do innego podmiotu niż sędzia – komisarz, nie może zostać uznane za poprawnie wniesione zgłoszenie. Należałoby w tej sytuacji stwierdzić, iż zgłoszenie takie nie zostało dokonane, a w konsekwencji nie wywoła ono skutków prawnych jakie wiążą się ze zgłoszeniem prawa osobistego lub roszczenia.
Mogą być dotkliwe skutki
Skutki niezgłoszenia bądź spóźnionego zgłoszenia praw oraz praw osobistych i roszczeń ciążących na nieruchomości należącej do upadłego, które nie zostały ujawnione przez wpis w księdze wieczystej są dość dotkliwe dla podmiotu uprawnionego. Zgodnie z kilkukrotnie już przywoływanym przepisem art. 51 ust. 1 pkt 5 PU sąd wzywa osoby, którym przysługują prawa oraz prawa osobiste i roszczenia ciążące na nieruchomości należącej do upadłego, jeżeli nie zostały ujawnione przez wpis w księdze wieczystej, do ich zgłoszenia w terminie trzydziestu dni od dnia obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości w Rejestrze pod rygorem utraty prawa powoływania się na nie w postępowaniu upadłościowym.
Sankcją z tytułu braku zgłoszenia prawa lub roszczenia jest utrata prawa powoływania się na nie w postępowaniu upadłościowym, co istotne rygor ten ma charakter nieusuwalny. Zgłoszenie spóźnione już do właściwego organu postępowania upadłościowego nie wywoła żadnych skutków prawnych i nie usunie sankcji braku skuteczności dla postępowania upadłościowego.
Prawa i roszczenia osobiste nieujawnione i niezgłoszone sędziemu-komisarzowi w tym przypadku prawo pierwokupu, wygasają, a osoba, której służyły, nie ma z tego tytułu żadnych roszczeń ani w stosunku do nabywcy składników masy upadłości, ani w stosunku do syndyka.
Należy zatem podkreślić, że osoba uprawniona do prawa pierwokupu np. przedsiębiorstwa upadłego (lub innych praw i roszczeń), która nie zgłosiła swego uprawnienia w terminie, właściwemu organowi tj. sędziemu komisarzowi lub sędziemu wyznaczonemu w postepowaniu upadłościowym toczącym się wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej traci możliwość powoływania się na nie w późniejszym terminie.
Paweł Janda - doktor nauk prawnych, adwokat, adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego, przewodniczący INSO Sekcji Prawa Upadłościowego i Restrukturyzacyjnego, Instytut Allerhanda.