Skargę do TK (sygn. 42/23) złożyła spółka z o.o., dotknięta zmianami w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym, która weszła w życie w styczniu 2015 r. Zmiany miały na celu przede wszystkim przekształcenie systemu, rezygnację z publikacji wpisów w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz stworzenie ogólnodostępnego portalu internetowego. Przepisy przewidywały, że podmioty, które podlegały obowiązkowemu wpisowi do KRS, a do końca 2015 r. nie zawnioskowały o to ponownie, były wykreślane z rejestru. Konsekwencje dla podmiotów, które nie dopełniły tego obowiązku, były dotkliwe – ustawa zakładała, że majątek podmiotów z mocy prawa nieodpłatnie przejmował w takiej sytuacji Skarb Państwa. Wraz z wykreśleniem wygasały również prawa wspólników do udziału w majątku likwidacyjnym.
Czytaj też: TK: Przepisy, które utrudniają byłemu członkowi zarządu obronę, są niezgodne z Konstytucją >>
Czytaj też: Skutki procesowe nabycia przez Skarb Państwa mienia podmiotu wykreślonego z Krajowego Rejestru Sądowego >>
Środki niewspółmierne do celu?
I to właśnie przede wszystkim te przepisy stały się przedmiotem skargi, która trafiła do TK. Wniesiono w niej o zbadanie regulacji m. in. w kontekście zapewnienia prawa do sądu oraz ochrony prawa własności. Jak wskazano w złożonym wniosku, utrata bytu prawnego z powodu niezłożenia wniosku mogła naruszać zwłaszcza zasadę swobody prowadzenia działalności gospodarczej. Skarżący wskazał również, że środki przyjęte przez ustawodawcę były zdecydowanie zbyt restrykcyjne – i niewspółmierne do celu, jakim miało być przede wszystkim zapewnienie jawności danych przez upublicznienie ich w systemie elektronicznym.
- Cel ten można było osiągnąć przez zastosowanie mniej drastycznych środków, w postaci migracji danych rejestrowych albo postępowania przynaglającego, domniemania doręczenia na adres rejestrowy, ustanowienia kuratora, przymusowej likwidacji i wykreślenia spółki na mocy orzeczenia sądowego – zaznaczono w złożonej skardze.
Czytaj też: Czy wskutek wykreślenia spółki kapitałowej wygasają jej długi - linia orzecznicza >>
Spółka nie może się bronić
Problemem jest również to, że w efekcie zastosowania znowelizowanych przepisów, podmioty, które spóźniły się ze złożeniem wniosków (albo przeoczyły ten obowiązek), traciły równocześnie zdolność sądową i administracyjnoprawną – co w praktyce oznaczało, że co do zasady nie mają również prawa do wystąpienia z powództwem. Nie jest więc pewne, czy skarga konstytucyjna w ogóle zostanie dopuszczona do rozpatrzenia w TK ze względów formalnych.
- Zastosowane w tym wypadku rozwiązanie legislacyjne w postaci utraty podmiotowości prawnej i praw majątkowych przez spółkę jest niewspółmierne do celu, jaki ustawodawca chciał osiągnąć (tj. jawności życia gospodarczego) podczas, gdy cel ten można było osiągnąć przez zastosowanie środków mniej drastycznych, a ponadto zastosowane przez ustawodawcę rozwiązanie stanowiło zastawioną na podmioty nieprzerejestrowane pułapkę legislacyjną – zaznaczono w złożonej skardze.
Czytaj też: Prawa i obowiązki spółki kapitałowej po jej wykreśleniu z rejestru >>
Kontrowersyjna sankcja
Justyna Solnica, adwokat i senior associate w kancelarii CRIDO LEGAL zaznacza, że sankcję związaną z przymusową utratą bytu prawnego spółki niewątpliwie można uznać za kontrowersyjną. Wyjaśnia również, że przepisy stworzyły sporo problemów praktycznych.
- Utrata bytu prawnego i przejęcie majątku spółki z mocy prawa przez Skarb Państwa miały charakter bardzo surowy i nie brały pod uwagę realiów gospodarczych oraz tego, że wiele podmiotów w momencie utraty bytu prawnego faktycznie prowadziło działalność gospodarczą. Z dnia na dzień wielu przedsiębiorców formalnie utraciło prawo do prowadzenia działalności w formie spółki – bez realnych mechanizmów umożliwiających odwrócenie niekorzystnych skutków i przywrócenia bytu prawnego. Nie do końca jasne było, w jaki sposób Skarb Państwa ma zarządzać majątkiem przejętych spółek (brakowało w tym zakresie przepisów wykonawczych). Problem ten analizowany był wielokrotnie przez sądy, w tym TK, co pokazuje, że wprowadzone regulacje budziły wątpliwości – w 2019 r. TK uznał nawet za niekonstytucyjny art. 9 ust. 2b zd. 3 ustawy wprowadzającej KRS, który wskazywał, że wspólnicy spółek, które przestały istnieć, nie mają żadnych praw do majątku spółki (P 13/18). W wyniku powyższego wspólnicy uprawnieni są do ubiegania się o odszkodowanie – mówi prawniczka.
Nie wiadomo dokładnie, jaka była skala zastosowania sankcji wobec spółek – w 2017 r. szacowano, że utrata bytu prawnego na podstawie nowelizacji dotknęła ok. 100 tys. podmiotów. Nie były to więc jedynie jednostkowe przypadki. Justyna Solnica podkreśla, że ustawodawca mógł zastosować mniej drastyczne środki – na przykład wykorzystać w pierwszej kolejności procedurę postępowania przymuszającego – czy automatycznym przeniesieniem danych z rejestru handlowego do KRS.
- Z drugiej strony, należy mieć na uwadze, że spółki miały kilkanaście lat na rejestrację w KRS - ustawodawca wielokrotnie przedłużał terminy na przerejestrowanie wychodząc naprzeciw podmiotom opóźniającym się z realizacją tego obowiązku. Nie był to zatem wymóg prawny, który pojawił się nagle i „zaskoczył” podmioty gospodarcze lub wprowadzał niemożliwe do zastosowania w praktyce terminy dostosowania się do nowych regulacji. Z perspektywy ustawodawcy uzasadnione wydaje się zatem zastosowanie daleko idących mechanizmów w stosunku do podmiotów ignorujących nałożone na nie obowiązki, co może doprowadzić do tego, że TK uzna, iż zasada proporcjonalności wyrażona w art. 31 Konstytucji, została zachowana – wyjaśnia prawniczka.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.