Pięć lat wspólnej pracy środowiska rządowego, przedstawicieli biznesu i specjalistów z zakresu prawa oraz sukcesji zaowocowało wdrożeniem do polskiego porządku prawnego fundacji rodzinnej. Umożliwia ona polskim przedsiębiorcom odpowiednie zaplanowanie i zabezpieczenie sukcesji. Wizja fundatora wyrażana jest w statucie zawierającym zasady sukcesji wiążące zarówno beneficjentów, jak i samego fundatora niezależnie od obowiązującego prawa spadkowego czy rodzinnego.
Czytaj też: Przepisy o fundacjach rodzinnych warto poprawić
Kategorie beneficjentów fundacji rodzinnej
Beneficjentem fundacji rodzinnej może zostać każda osoba fizyczna, w tym fundator oraz organizacja pozarządowa, która prowadzi działalność pożytku publicznego. Warto pamiętać, że mimo że nazwa nowej instytucji nawiązuje do rodziny, to fundator może postanowić także o nadaniu statusu beneficjenta osobom niespokrewnionym. O tym, kto będzie beneficjentem lub jaki będzie sposób ich określenia decydują postanowienia statutu. Można w tym zakresie przewidzieć różne modele uzyskiwania statusu beneficjenta.
W statucie można określić warunki, jakie stawiane są beneficjentom, jak warunek linii rodzinnej, wiek, wykształcenie, niekaralność, zaangażowanie w firmie rodzinnej lub fundacji rodzinnej. Spełnienie takich warunków może determinować to, czy dana osoba stanie się beneficjentem, ale także może różnicować pozycję beneficjentów w zakresie wpływu na podejmowanie decyzji w fundacji rodzinnej lub udziału w świadczeniach.
Dotychczasowa praktyka wskazuje, że role beneficjentów w funkcjonowaniu fundacji rodzinnej uzależnione są często od ich zaangażowania. Fundatorzy często decydują, że beneficjenci, którzy angażują się w sprawy fundacji lub firmy rodzinnej mają prawo do otrzymywania dodatkowych świadczeń z fundacji, a także posiadają istotny wpływ na jej bieżącą działalność (np. poprzez większą liczbę głosów na zgromadzeniu). Istotne jest przy tym to, aby pogodzić interesy beneficjentów zaangażowanych w sprawy fundacji oraz tych, którzy nie chcą być aktywni w tej sferze.
Kwestią wymagającą odrębnej uwagi jest zabezpieczenie małoletnich beneficjentów fundacji rodzinnej. Chodzi tu zarówno o kwestie pokrycia kosztów ich ewentualnego leczenia czy wykształcenia, jak również zapewnienia wsparcia w sytuacji śmierci rodzica małoletniego beneficjenta. W tym kontekście warto też pamiętać, że fundator może zastrzec w statucie, że mienie przypadające małoletniemu beneficjentowi z tytułu świadczeń od fundacji rodzinnej nie będzie objęte zarządem sprawowanym przez jego rodziców, ale przez wyznaczonego zarządcę.
Warto dobrze przemyśleć zasady ustalania kręgu beneficjentów, aby zabezpieczyć długowieczność fundacji rodzinnej i nie dopuścić do sytuacji, gdy na skutek nieprzewidzianych wydarzeń zabraknie osób spełniających kryteria uzyskania statusu beneficjenta. W tym celu najlepiej przewidzieć katalog osób, które staną się beneficjentami w sytuacji, gdy nie będzie osób spełniających podstawowe warunki, od których uzależnione jest uzyskanie statusu beneficjenta. Może to być rozwiązanie tymczasowe (np. do czasu osiągnięcia określonego wieku przez beneficjentów), lub trwałe (np. w przypadku wygaśnięcia linii rodzinnej). Wymaga to precyzyjnego zdefiniowania, kiedy, na jakich zasadach i na jaki okres dana osoba będzie beneficjentem fundacji.
W pierwszej kolejności należy jednak pamiętać, by zbadać sytuację faktyczną rodziny, zidentyfikować najważniejsze potrzeby i dostosować rozwiązania do poglądów oraz oczekiwań przedstawionych przez fundatora (lub często również szerszego grona osób zaangażowanych w planowanie sukcesyjne).
Rodzaje oraz różnicowanie świadczeń na rzecz beneficjentów
Beneficjenci fundacji rodzinnej mają prawo do uzyskiwania świadczeń z fundacji rodzinnej w trakcie jej trwania. Wypłata świadczeń, podobnie jak uzyskanie statusu beneficjenta, może być uzależniona od spełnienia określonych warunków bądź upływu określonego terminu. Katalog świadczeń, które można określić w statucie jest otwarty.
Świadczenia pieniężne na rzecz beneficjentów fundacji mogą mieć charakter:
- stały: np. comiesięczne świadczenie dla niepełnosprawnego beneficjenta lub innej osoby wskazanej w statucie, cykliczne wypłaty dla beneficjentów, które można uzależnić od spełnienia warunków;
- warunkowy: np. świadczenie uzależnione od wysokości zysku wypracowanego przez fundację lub wzrostu wartości aktywów fundacji;
- wspólnotowy: np. świadczenia polegające na finansowaniu edukacji beneficjentów,
- wyjątkowy: np. świadczenia na wypadek wystąpienia sytuacji kryzysowej np. poważnej choroby;
- ad hoc: świadczenia wypłacane na podstawie decyzji odpowiedniego organu fundacji rodzinnej.
Świadczenia wypłacane przez fundację rodzinną nie muszą ograniczać się do świadczeń pieniężnych. Przykładowo, fundatorzy czasami decydują się na wniesienie do fundacji nieruchomości, które będą przeznaczone do wspólnego używania przez beneficjentów fundacji. Nierzadko, intencją fundatorów jest, aby fundacja dysponowała nieruchomością, gdzie cała rodzina może się spotykać i wspólnie spędzać czas (np. przy okazji wydarzeń rodzinnych, świąt etc.).
Świadczenia wypłacane na rzecz beneficjentów są często kwestiami, które wymagają najwięcej czasu poświęconego na analizę potrzeb fundatora i beneficjentów, bezpośrednio wpływających na redakcję postanowień statutu. Treść i założenia świadczeń na rzecz beneficjentów zależą od wielu czynników, w tym wielkości fundacji i wizji jej działania oraz możliwości finansowych rodziny.
Zasady zarządzania mieniem
Kolejnym, obok ustalenia kręgu i uprawnień beneficjentów, zagadnieniem często analizowanym przy tworzeniu statutu jest kwestia zasad zarządzania mieniem fundacji rodzinnej, co obejmuje w szczególności reguły podziału dochodów uzyskiwanych przez fundację. Fundator może z góry określić, jaka część mienia fundacji może być wypłacana w ramach świadczeń na rzecz beneficjentów fundacji rodzinnej, a jaka powinna być przeznaczona na inne cele. Takie ograniczenia mają na celu to, aby fundacja rozwijała się zgodnie z przedstawioną przez fundatora wizją i posiadała środki, które umożliwiają jej realizację w dłuższej perspektywie.
Schemat wydatków fundacji rodzinnej może wyglądać następująco:
- koszty funkcjonowania fundacji rodzinnej (utrzymanie siedziby, koszty księgowości etc.);
- fundusze specjalne (fundusz edukacyjny, fundusz zdrowotny etc.);
- reinwestycje;
- wypłata świadczeń dla beneficjentów fundacji.
Co szczególnie istotne, warto zastanowić się jakie wydatki fundacji mogą być pokrywane wyłącznie z jej zysku, a jakie z całości mienia fundacji, bez ograniczenia się do wyniku osiągniętego przez fundację w danym roku obrotowym. Przykładowo możemy założyć, że dla fundatora większe znaczenie będą miały świadczenia z funduszu zdrowotnego, aniżeli finansowanie jednemu z beneficjentów studiowania na kosztownej, zagranicznej uczelni. W takim wypadku można przewidzieć, że środki na leczenie jednego z beneficjentów powinny być wypłacone przez fundację rodzinną niezależnie od tego, czy wypracowany przez fundację zysk w danym roku obrotowym pozwala na ich pełne pokrycie.
Ustalając zasady działania fundacji rodzinnej, należy pamiętać, że jest to z założenia instrument długoterminowy. Trzeba w tym zakresie zachować odpowiednią perspektywę, gdyż rozwiązania zastosowane w fundacji rodzinnej mają istotne znaczenie dla przyszłych pokoleń. Powinniśmy wziąć pod uwagę zmieniające się otoczenie, skład rodziny i tym samym ryzyka, jakie mogą się zmaterializować.
Oczywiście statut fundacji rodzinnej może później ulec zmianie. Jednakże, aby zapewnić realizację wizji fundatora oraz bezpieczeństwo beneficjentów, możliwość zmiany statutu powinna być w odpowiedni sposób ograniczona (tj. w szczególności wymogami w zakresie kworum oraz odpowiedniej większości głosów). To z kolei oznacza, że – przynajmniej po odejściu fundatora - zmiana będzie wymagała osiągnięcia konsensusu w gronie beneficjentów fundacji rodzinnej. W praktyce nie zawsze będzie to łatwe do osiągnięcia.
Robert Uhl, adwokat, local partner, Deloitte Legal
Jakub Winiecki, radca prawny, managing associate, Deloitte Legal
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
