Zgodnie z nowelizacją kodeksu spółek handlowych spółki akcyjne, komandytowo-akcyjne oraz funkcjonująca w polskim obrocie prawnym od 1 lipca br. prosta spółka akcyjna, mają obowiązek wdrożenia elektronicznego rejestru akcjonariuszy (Dz.U. z 2019 r. poz. 1798).
Dematerializacja akcji
Od 1 marca 2021 r. akcje nie mogą posiadać formy dokumentu (tzw. obowiązek dematerializacji akcji) i muszą być zarejestrowane w rejestrze akcjonariuszy, który to z kolei może być prowadzony jedynie przez zewnętrzny, licencjonowany podmiot. Jaki konkretnie? Rejestr Akcjonariuszy może być prowadzony przez dom maklerski (uprawniony do prowadzenia rachunków papierów wartościowych), bank powierniczy lub notariusza, ale przez tego tylko dla prostych spółek akcyjnych. Akcje mogą zostać także zarejestrowane w depozycie prowadzonym przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych, jest to alternatywa dla ww. prywatnych podmiotów.
Czytaj w LEX: Identyfikacja akcjonariuszy w spółkach akcyjnych >
Istotą dematerializacji akcji jest całkowite wycofanie z obiegu gospodarczego dokumentów akcji, które dotychczas miały postać papierową, i zastąpienie ich zapisem elektronicznym. Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 328 - ustawy z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (KSH) akcje nie mają formy dokumentu, a przepisy o akcjach stosuje się odpowiednio do wariantów subskrypcyjnych, świadectw użytkowych, świadectw założycielskich i innych tytułów uczestnictwa w dochodach lub podziale majątku spółki.
Czytaj w LEX: Przymusowa dematerializacja akcji i rejestry akcjonariuszy >
Spółki akcyjne i komandytowo-akcyjne miały obowiązek najpóźniej do 30 września 2020 r. (pierwotnie do 30 czerwca 2020 r., ale rozporządzenia COVIDowe wydłużyły ten termin właśnie do 30 września 2020 r.) wybrać oraz podpisać z którymś z wyżej wskazanych podmiotów zewnętrznych na prowadzenie rejestru akcjonariuszy. Wybór podmiotu zewnętrznego powołanego do prowadzenia rejestru akcjonariuszy powinien zostać dokonany w formie uchwały walnego zgromadzenia wspólników, natomiast takie powinny być zawsze zaprotokołowane przez notariusza, co ważne, bowiem pociąga za sobą znaczne koszty finansowe.
Zobacz procedury w LEX:
Dematerializacja akcji - zagubienie lub zniszczenie dokumentów akcji - SKA >
Dematerializacja akcji - obowiązki akcjonariuszy - spółka komandytowo-akcyjna >
Dlaczego prowadzenie rejestru akcjonariuszy jest dla akcjonariuszy spółki kluczowy? Bowiem tylko i wyłącznie osoba wpisana do rejestru akcjonariuszy, który jest prowadzony przez wybrany przez spółkę podmiot, będzie posiadała przymiot akcjonariusza tejże spółki. W związku z czym, wszyscy ci, którzy nie złożyli dokumentów akcji w spółce, lub po 1 marca 2021 r. bezpośrednio w danym podmiocie, który prowadzi rejestr akcjonariuszy, albo ci wspólnicy, których spółki zaniechały dokonania szerokorozumianej dematerializacji akcji – będą mieli bardzo poważne problemy z wykonywaniem swoim praw podmiotowym przysługującym im niegdyś – z dokumentu – akcji.
Czytaj w LEX: Obowiązkowa dematerializacja akcji spółek akcyjnych oraz spółek komandytowo-akcyjnych i jej skutki >
Przeciwdziałanie „anonimowości akcjonariusza”
Ważne jest również przeciwdziałanie tzw. „anonimowości akcjonariusza”. Zgodnie z art. 43 ust. 2 pkt 2 lit. b ustawy z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu o wyższym ryzyku prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu może świadczyć w szczególności to, że klient jest spółką, w której wydano akcje na okaziciela, natomiast rejestr akcjonariuszy – pomimo, iż na co dzień, jest jawny tylko dla spółki i jej akcjonariuszy – z pewnością daje innym podmiotom możliwość pozyskania danych o akcjonariuszach, którym wydano/zarejestrowano akcje na okaziciela, choćby poprzez zwrócenie się o przedstawienie przez spółkę wyciągu z tegoż rejestru.
Czytaj w LEX: Powszechna dematerializacja akcji, czyli między zabiegiem technicznym a rewolucją cyfrową >
Omawiany rejestr w zasadzie likwiduje taki instrument jakim dotychczas były akcje na okaziciela, które pozwalały akcjonariuszowi pozostać anonimowym. Rejestr akcjonariuszy jest jawny dla akcjonariuszy spółki i samej spółki powoduje, że akcjonariusz posiadający nawet niewielką liczbę akcji będzie mógł poznać dane wszystkich pozostałych akcjonariuszy (w tym także ich dane osobowe oraz adres korespondencyjny). Do czasu wejścia w życie omawianych zmian takie dane jawne nie były, bowiem zgodnie z przepisami KSH w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego w przypadku spółek akcyjnych, komandytowo-akcyjnych ujawniano tylko i wyłącznie dane jedynego akcjonariusza (innymi słowy, jeśli spółka posiadała więcej niż jednego akcjonariusza, dane żadnego z nich nie były widoczne w KRS, niezależnie czy była nim osoba fizyczna czy prawna).
Zobacz procedurę w LEX: Dematerializacja akcji-spółka komandytowo - akcyjna - czynności przymusowego procesu >
Wypłata dywidendy
Istotne zmiany zaszły w wypadku wypłaty dywidendy. Zgodnie z nowelizacją, jeśli spółka nie postanowi inaczej w swoim statucie, wypłata dywidendy nastąpi za pomocą podmiotu prowadzącego dla danej spółki rejestr akcjonariuszy. Oczywistym jest, iż profesjonalne podmioty prowadzące rejestr akcjonariuszy będą pobierać za te czynności opłaty, a dodatkowo można się spodziewać, że proces wypłaty dywidendy będzie trwał dłużej (z uwagi na jego formalizację).
Dematerializacja akcji generuje zupełnie nowe ryzyka. Obecnie przy transakcji sprzedaży akcji należy pamiętać o zabezpieczeniu praw nabywcy w okresie od zawarcia umowy sprzedaży akcji do dnia dokonania wpisu w rejestrze akcjonariuszy (ten nie powinien być dokonany później niż w ciągu tygodnia). W związku z czym z pewnością depozyty notarialne czy też rachunki escrow, dotychczas wykorzystywane zazwyczaj tylko przy dużych transakcjach czy też w branży nieruchomościowej, staną się dużo bardziej popularne i używane, bowiem trzeba przyznać, iż są dobrym narzędziem zabezpieczającym przedmiotowego nabywcę, tj. cena sprzedaży akcji zostanie zwalniana na rzecz zbywcy dopiero po dokonaniu się wpisu w rejestrze akcjonariuszy.
Zobacz procedurę w LEX: Dematerializacja akcji - obowiązki spółki - spółka komandytowo-akcyjna >
Potrzeba czasu, by ocenić skutki
Dopiero długofalowa praktyka pokaże, jaki będzie wpływ wprowadzonych zmian na funkcjonowanie spółek akcyjnych, komandytowo-akcyjnych oraz nowo powołanej do życia prostej spółki akcyjnej. Czy będzie przejrzyściej, z uwagi na zwiększenie transparentności akcjonariuszy? Możliwe, że tak, ale z pewnością będzie także drożej – już obecnie spółki odnotowują znaczny wzrost kosztów ich funkcjonowania przez konieczność poniesienia kosztów prowadzenia rejestru akcjonariuszy oraz formalizm towarzyszący wpisom do tego rejestru.
Rok 2020 oraz początek 2021 r. w branży prawniczej z pewnością przyniósł prawnikom bardzo dużo nowych klientów w postaci np. spółek akcyjnych lub ich akcjonariuszy, bowiem ci, zagubieni wśród nowych przepisów prawa, musieli skorzystać z doradztwa profesjonalistów, tak aby dopełnić wszystkich obowiązków nałożonych przez przepisy na nich, a jednocześnie ustrzec się przed ewentualnymi karami. Przypomnijmy, członkowie zarządu mogą zostać obciążeni grzywną nałożoną przez sąd rejestrowy za nieprowadzenie rejestru akcjonariuszy w wysokości do 20 tysięcy złotych.
Nowelizacja wywołała także inny skutek finansowy dla spółek a mianowicie obecnie (od 2020 r.) każda ze spółek (akcyjna, komandytowo-akcyjna) ma obowiązek prowadzenia własnej strony internetowej i to dość rozbudowanej, bowiem musi się znaleźć na niej miejsce na komunikację z akcjonariuszami. Na takiej stronie zamieszcza się wszelkie wymagane przez przepisy prawa lub statut spółki ogłoszenia kierowane do akcjonariatu.
Aleksandra Zielonka, adwokat, mediator, Kancelaria Prawna HWW Hewelt Wojnowski i Wspólnicy
