Dostęp do ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych bez skierowania, łatwiejszy do wyrobów medycznych oraz usług farmaceutycznych udzielanych w aptece, a także nieograniczony dostęp do rehabilitacji - to najważniejsze uprawnienia dla pacjentów z niepełnosprawnościami w systemie ochrony zdrowia. Trzeba jednak pamiętać, że są to ułatwienia dla nielicznej grupy osób ze znaczącą niepełnosprawnością. Pozostali nie mogą korzystać z takich ułatwień, choć mają inne. Jak jednak wskazują eksperci nawet ci, którym prawo gwarantuje, szybszy dostęp do lekarza, czy pełną rehabilitację, muszą go sobie wywalczyć, mimo że przepisy je wprowadzające obowiązują już ponad trzy lata.  Podpowiadamy, jakie prawa w systemie ochrony zdrowia mają niepełnosprawni, i co zrobić, aby z nich skorzystać.

Czytaj również: Niepełnosprawni zyskają w rozliczeniu za 2021 rok, ale stracą na Polskim Ładzie, czyli wszystko, co warto wiedzieć o uldze rehabilitacyjnej >>

 

Komu przysługuje przyjęcie do lekarza poza kolejnością

Od 1 lipca 2018 r. osoba z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności ma prawo do skorzystania poza kolejnością ze świadczeń opieki zdrowotnej oraz usług farmaceutycznych w aptekach. Dotyczy to także osób z orzeczeniem ze wskazaniami konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Prawo to dotyczy tylko placówek ochrony zdrowia mających podpisaną umowę z NFZ, zatem np. nie każda prywatna przychodnia będzie je respektować.

Orzeczenie o znacznym stopniu daje prawo do:

  • świadczeń podstawowej opieki zdrowotnej - lekarza, pielęgniarki, położnej,
  • świadczeń w szpitalach,
  • świadczeń ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS) , czyli porad specjalistów przyjmujących w przychodniach,
  • usług farmaceutycznych udzielanych w aptekach,
  • świadczeń rehabilitacji leczniczej, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, bez limitu.
  • wyrobów medycznych, zgodnie z rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 29 maja 2017 r. w sprawie wykazu wyrobów medycznych wydawanych na zlecenie do wysokości limitu finansowania, według wskazań medycznych, bez uwzględnienia okresów użytkowania. O ilości miesięcznego zaopatrzenia w wyroby za każdym razem decyduje osoba uprawniona do wystawienia zlecenia.

Skorzystanie poza kolejnością oznacza, że:

  • świadczenia ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS, wizyty u lekarzy specjalistów) - i świadczenia szpitalne powinny być zrealizowane w dniu zgłoszenia,
  • jeśli to nie jest możliwe, powinny one zostać udzielone w innym terminie, poza kolejnością wynikającą z listy oczekujących,
  • w AOS świadczenie powinno zostać udzielone do 7 dni roboczych od dnia zgłoszenia.

Ponadto Ministerstwo Zdrowia stoi na stanowisku, że jeśli chodzi o świadczenia udzielane przez zakłady opiekuńczo-lecznicze, zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze, hospicja, a więc inne niż szpitalne, są one udzielane w dniu zgłoszenia. Jeśli nie jest to możliwe, musi zostać wyznaczony inny termin poza kolejnością przyjęć do 7 dni od zgłoszenia. To uprawnienie przysługuje od 1 stycznia 2020 r.

Do specjalisty bez skierowania, z prawem do dłuższej rehabilitacji

Co ważne, nie jest konieczne skierowanie do AOS, ale trzeba pamiętać, że zawsze trzeba mieć skierowanie na badania diagnostyczne tzw. kosztochłonne np. rezonans magnetycznych czy tomografię komputerową oraz na rehabilitację leczniczą – niezależnie od posiadanego znacznego stopnia niepełnosprawności. Tyle mówią przepisy, a co pokazuje praktyka?  - Często, gdy zgłaszam się do rejestracji poradni specjalistycznej, muszę długo tłumaczyć,  że mam prawo dostać się do specjalisty bez skierowania – opowiada dr Agnieszka Dudzińska z Centrum Badań nad Niepełnosprawnością.  - Nieraz usłyszałam: „A co pani szkodzi, żeby pójść po skierowanie, inaczej nie mogę wpisać do systemu” - dodaje. 

Agnieszka Dudzińska zna swoje prawa i w takiej sytuacji podaje nazwę ustawy, która wprowadziła dodatkowe uprawnienia dla niepełnosprawnych. Chodzi o ustawę z 9 maja 2018 r. o szczególnych rozwiązaniach wspierających osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności. I Agnieszka Dudzińska podpowiada, że dziecko trzeba zapisać w takim samym trybie jak inwalidę wojennego, bo ma te same przywileje. Wtedy zwykle jeszcze konieczna jest konsultacja z kierownikiem przychodni, a dopiero później pacjent jest zapisywany na wizytę bez skierowania.

Ustawa zniosła też limity finansowania przez NFZ świadczeń z zakresu rehabilitacji leczniczej. Do 2018 roku było tak, że osoba niepełnosprawna mogła otrzymać skierowanie od lekarza tylko na 10 zabiegów, a później musiała iść po kolejne skierowanie. Po zmianach przepisów, lekarze mogą wystawić nielimitowaną liczbę zabiegów rehabilitacji dla niepełnosprawnych, niestety tego nie robią. - To wciąż martwy przepis – mówi Agnieszka Dzudzińska. – Lekarze po staremu wypisują skierowanie na maksymalnie 10 zabiegów i trzeba im pokazywać podstawę prawną - dodaje.

Jakie dokumenty są potrzebne, aby nie czekać w kolejkach

Aby skorzystać z powyższych uprawnień, należy je potwierdzić odpowiednią dokumentacją, czyli orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności wydanym przez powiatowe lub miejskie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności lub wojewódzkie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności. Może to być też dokument równorzędny, czyli:

  • orzeczenie o zaliczeniu do I grupy inwalidów wydane przed 1 stycznia 1998 r. przez Komisje Lekarskie ds. Inwalidztwa i Zatrudnienia;
  • orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji wydane przez lekarza orzecznika ZUS;
  • orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji wydane przez lekarza orzecznika ZUS;
  • orzeczenie o stałej albo długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, pod warunkiem uzyskania przez daną osobę prawa do zasiłku pielęgnacyjnego, wydane przez KRUS przed 1 stycznia 1998 r.;
  • orzeczenie o zaliczeniu do I grupy inwalidztwa wydane przez komisje lekarskie podległe MON lub MSWiA, przed 1 stycznia 1998 r., na podstawie odrębnych przepisów dotyczących niezdolności do służby.

Trzeba pamiętać, że orzeczenia komisji lekarskich podległych MON i MSWiA, jak i organów orzeczniczych KRUS wydane po 1 stycznia 1998 r. nie są podstawą do zaliczenia osób je posiadających do osób niepełnosprawnych w rozumieniu ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.  Osoby te mogą wystąpić z wnioskiem do powiatowych zespołów orzekania o niepełnosprawności o ustalenie stopnia niepełnosprawności. Podobnie jest z orzeczeniami, które są kontynuują orzeczenia wydanego przed 1 stycznia 1998 r. To oznacza, że np. jeśli orzeczenie wydano 1 lipca 1997 r. na 5 lat, to kolejne orzeczenie z 1 lipca 2002 r. nie podlega już przełożeniu. Wtedy także należy wystąpić z wnioskiem o ustalenie stopnia niepełnosprawności do powiatowych zespołów orzeczniczych.

Ponadto wyroki sądu pracy i ubezpieczeń społecznych wydane w postępowaniu odwoławczym od:

  • orzeczenia wydanego przez wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności,
  • decyzji organu rentowego w sprawie ubezpieczeń społecznych,

są podstawą do zaliczenia do osób niepełnosprawnych.

Warto też pamiętać, że obecnie stopień niepełnosprawności do legitymacji osoby niepełnosprawnej wpisuje się tylko na wniosek jej posiadacza. Tylko do 31 sierpnia 2017 r. był wpisywany z urzędu. Dlatego nie zawsze legitymacja wystarczy do potwierdzenia swoich uprawnień do korzystania z porady lekarskiej poza kolejnością. Jeśli nie mamy w niej wpisanego stopnia niepełnosprawności, w placówce medycznej konieczne będzie okazanie samego orzeczenia o niepełnosprawności.

Sprzęt rehabilitacyjny, ortopedyczny i środki pomocnicze, czyli dostęp do wyrobów medycznych

Ponad specjalne uprawnienia dla osób ze znaczną niepełnosprawności, to każdej ubezpieczonej osobie na ogólnych zasadach przysługuje zaopatrzenie w wyroby medyczne, sprzęt i środki pomocnicze w ramach refundacji z Narodowego Funduszu Zdrowia zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 29 maja 2017 r. w sprawie wykazu wyrobów medycznych wydawanych na zlecenie. Aby skorzystać z refundacji nie jest konieczne orzeczenie o niepełnosprawności. Jednak jeśli cena sprzętu przekracza limit, do jakiego NFZ refunduje zakup, trzeba pokryć różnicę z własnych środków. Osoby z niepełnosprawnością posiadające orzeczenie mogą starać się o dofinansowanie tej kwoty ze środków PFRON, którymi dysponują powiatowe centra pomocy rodzinie (PCPR), przy czym obowiązuje tu kryterium dochodowe. Średni miesięczny dochód za okres ostatnich trzech miesięcy przed dniem złożenia wniosku, nie może przekraczać kwoty:

  • 50 proc. przeciętnego wynagrodzenia na członka rodziny pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym,
  • 65 proc. przeciętnego wynagrodzenia – w przypadku osoby samotnej.

O aktualne kwoty, które są zmienne, można dowiedzieć się w swoim PCPR.

Dofinansowanie do przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych, o jakie osoba z niepełnosprawnością może się starać w PCPR, wynosi:

  • do 100 proc. kosztów udziału własnego osoby z niepełnosprawnością w limicie ceny, jeżeli taki udział jest wymagany,
  • do 150 proc. kwoty limitu na dany sprzęt, jaki został wyznaczony przez NFZ, jeżeli cena zakupu jest wyższa niż ustalony limit.

Trzeba pamiętać, że nie można uzyskać dofinansowania na zakup sprzętu, który nie jest wymieniony w rozporządzeniu MZ.

Z tym, że jak zauważają Urban Krzysztof i Warmińska Ewa w komentarzu praktycznym w LEX  szczególnym rozwiązaniem wprowadzonym od 2018 roku przysługującym świadczeniobiorcom posiadającym orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności jest zniesienie okresów użytkowania wyrobów medycznych wydawanych na zlecenie. Przykładowo ortezę obejmującą goleń i stopę lub ze strzemieniem (typu AFO) zalecaną w przypadku dysfunkcji kończyny dolnej lekarz posiadający specjalizację w dziedzinie ortopedii i traumatologii,  może zlecić raz na 3 lata, ale osobom  ze znaczną niepełnosprawnością częściej. 

 

Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Komentarz

Agnieszka Pietraszewska-Macheta

Sprawdź  

Dofinansowanie zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny

Osoby niepełnosprawne mogą starać się też o dofinansowanie z PFRON sprzętu zaleconego przez lekarza, który jest potrzebny do rehabilitacji w warunkach domowych. Tutaj nie obowiązuje katalog takiego sprzętu. PCPR może udzielić dofinansowania na sprzęt na wniosek osoby niepełnosprawnej poparty zaleceniami lekarza prowadzącego. Wysokość dofinansowania wynosi do 80 proc. kosztów sprzętu i nie więcej niż do wysokości pięciokrotnego przeciętnego wynagrodzenia. Druki wniosków należy pobrać ze stron lub z placówki swojego PCRP, nie obowiązuje jeden druk.

Czytaj również: Obowiązują już nowe zasady refundacji cewników i pieluchomajtek >>

Dofinansowanie do turnusów rehabilitacyjnych z PFRON

Nie wszystkie osoby z niepełnosprawnościami, a także ich rodzice wiedzą, że mogą skorzystać z dofinansowania do turnusów rehabilitacyjnych. Turnus łączy aktywną rehabilitację  z elementami wypoczynku. - Jego celem jest ogólna poprawa psychofizycznej sprawności oraz rozwijanie umiejętności społecznych uczestników, między innymi przez nawiązywanie i rozwijanie kontaktów społecznych, realizację i rozwijanie zainteresowań, a także przez udział w innych zajęciach - tłumaczy Dagmara Staniszewska, prezes Fundacji dla Dzieci z Cukrzycą. - Przykładowo dla dzieci z cukrzycą typu 1 bardzo trudno jest znaleźć kolonie, bo wymagają specjalnej opieki. Aby "prowadzić" cukrzycę, trzeba regularnie mierzyć cukier, wyliczać zjedzone węglowodany i dawki insuliny, a przede wszystkim szybko reagować na niski poziom glukozy, co może się zdarzyć w nocy. Na turnusach jest kadra lekarska i pielęgniarska , która nie tylko pomaga uczestnikom, ale także uczy je samodzielności, np. liczenia węglowodanów, dawek, wymiany wkłuć, obsługi pompy - dodaje prezes Staniszewska. A taka opieka jest droższa niż na zwykłych obozach. Za to można starać się o dofinansowanie.

Aby starać się o dofinansowanie do turnusu z PFRON w PCPR należy:

  • mieć orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu znacznym, umiarkowanym lub lekkim lub
  • mieć orzeczenie o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów wydane przez ukończeniem 16 roku życia.
  • spełniać kryterium dochodowe – przeciętny miesięczny dochód zgodnie z przepisami o świadczeniach rodzinnych, podzielony przez liczbę osób we wspólnym gospodarstwie domowym, obliczony za kwartał poprzedzający miesiąc złożenia wniosku nie przekracza
    • 50 proc. przeciętnego wynagrodzenia na osobę we wspólnym gospodarstwie domowym,
    • 65 proc. przeciętnego wynagrodzenia w przypadku osoby samotnej.

Jeśli te kwoty zostaną przekroczone, dofinansowanie pomniejszy się o kwotę przekroczenia. W wyjątkowo trudnych sytuacjach nie zostanie zastosowany mechanizm pomniejszenia.

Ile wynosi dofinansowanie

Jeśli sytuacja osoby niepełnosprawnej jest szczególnie trudna, dofinansowanie może być wyższe do 40 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Także opiekun może otrzymać wyższe dofinansowanie. Jeśli środki PFRON w danym roku są ograniczone, PCPR może obniżyć dofinansowanie, ale nie więcej niż o 20 proc. powyższych kwot albo przyjąć zasadę dofinansowania raz na dwa lata. Co do zasady jednak dofinansowanie wynosi:

  • 30 proc. przeciętnego wynagrodzenia dla osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności; osoby niepełnosprawnej w wieku do 16. roku życia; osoby niepełnosprawnej w wieku 16-24 lat uczącej się i niepracującej, bez względu na stopień niepełnosprawności
  • 27 proc. przeciętnego wynagrodzenia dla osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności
  • 25 proc. przeciętnego wynagrodzenia dla osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności
  • 20 proc. przeciętnego wynagrodzenia dla opiekuna osoby niepełnosprawnej
  • 20 proc.  przeciętnego wynagrodzenia dla osoby niepełnosprawnej zatrudnionej w zakładzie pracy chronionej, niezależnie od posiadanego stopnia niepełnosprawności

 

Z psem asystującym do placówki medycznej

Nie wszyscy też wiedzą, że mają możliwość wejścia do miejsc publicznych, w tym placówek służby zdrowia, z psem asystującym. Takie prawo zapewnia ustawa z 21 listopada 2008 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, ustawy o podatkach i opłatach lokalnych oraz ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Art. 20a ustawy o rehabilitacji zawodowej mówi o tym, że osoby niepełnosprawne wraz z psem asystującym mają prawo wstępu do obiektów użyteczności publicznej, w tym do budynków i ich otoczenia przeznaczonych m.in. na potrzeby opieki zdrowotnej.

Równocześnie przepis ten określa odpowiedzialność osoby niepełnosprawnej za ewentualnej szkody wyrządzone przez zwierzę oraz zobowiązuje ją do posiadania certyfikatu potwierdzającego status psa asystującego i zaświadczenia o wykonaniu wymaganych szczepień weterynaryjnych.

Język migowy w podmiotach leczniczych

Z kolei przepisy ustawy z 19 sierpnia 2011 r. o języku migowym stanowią, że podmioty lecznicze zapewniają możliwość korzystania przez osoby uprawnione z pomocy wybranego tłumacza języka migowego lub tłumacza-przewodnika (art. 6 w zw. z art. 10 ustawy), a świadczenie to jest bezpłatne dla osoby uprawnionej, będącej osobą niepełnosprawną (art. 11 ust. 3 ustawy). Niestety ten przepis też nie jest przestrzegany. Z raportu opublikowanego przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich pt. "Osoby głuche w Polsce 2020 wyzwania i rekomendacje" przygotowanego przez działającą przy RPO Komisję ekspertów ds. osób głuchych wynika, że głusi są dyskryminowani w dostępie do ochrony zdrowia. Mowa tutaj zwłaszcza o tej grupie, która słabo bądź w ogóle nie komunikuje się w języku polskim.  Bardzo mało placówek daje możliwość zarejestrowania się na wizytę poprzez wysłanie wiadomości SMS czy przez Internet. Ze skarg do Naczelnej Rady Lekarskiej też wynika , że prawo wciąż jest martwe. Z tego powodu Teleplatforma pierwszego kontaktu została wzbogacona została o funkcję – tłumacza języka migowego. Aby jednak skorzystać z niego, najpierw trzeba wysłać formularz przez internet. 

Usługa dostępna jest w godzinach funkcjonowania TPK – poza godzinami pracy lekarzy rodzinnych:

  • od poniedziałku do piątku w godzinach 18 – 8 następnego dnia,
  • w soboty i niedziele oraz inne dni ustawowo wolne od pracy, w godzinach 8 – 8 następnego dnia.

Osoba głucha bądź niedosłysząca, która chciałaby skorzystać z usługi tego rodzaju, wpierw musi wypełnić formularz dostępny na stronie internetowej Domowej Opieki Medycznej: po czym zaznaczyć „Tak” przy opcji „Konsultacja w języku migowym”. Otrzyma wtedy sms, zaś na podany adres e-mail przesłany zostanie link do wideo rozmowy.