Przy zagrożeniu życia nie można odmówić leczenia, dlatego ważne jest podjęcie określonych czynności przez lekarza niezbędne dla oceny stanu pacjenta. Odmowa podjęcia leczenia lub kontynuacji leczenia pacjenta uprawnionego do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych nie może stanowić naruszenia żadnego z praw pacjenta zwłaszcza do gwarantowanego dostępu do leczenia w ramach publicznego systemu ochrony zdrowia. Sytuacja w której pacjent jest w stanie zagrożenia życia, dla lekarza od strony prawnej jest najprostsza – zawsze ratować życie pacjenta jako wartość najwyższą.
Przyczyny odmowy po stronie lekarza
Prawo do odmowy udzielenia świadczenia zdrowotnego zostało zagwarantowane lekarzom na mocy art. 38 u.z.l. zgodnie którym, lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta, jeśli nie zachodzą przesłanki określone w art. 30 u.z.l., czyli brak pomocy nie może stanowić dla pacjenta niebezpieczeństwa utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego rozstroju zdrowia .
Istotne dla wykluczenia tej negatywnej przesłanki , konieczne jest ustalenie stanu zdrowia pacjenta przez lekarza, co oznacza, że lekarz powinien zbadać pacjenta i przeprowadzić z nim wywiad lekarski.
Przyczyny, które obiektywnie mają racjonalne uzasadnienie i są wystarczająco istotne, by usprawiedliwić decyzję lekarza o niepodjęciu lub zaprzestaniu kontynuacji leczenia, co powinno być pisemnie uzasadnione przez lekarza i odnotowane w dokumentacji medycznej.
Sprawdź w LEX: Czy udzielenie świadczenia może być uzależnione od okazania przez pacjenta dokumentu tożsamości? >
Lekarz odmawia świadczenia - NFZ nic nie wie
Co istotne, przepisy wprost nie określają, że o każdej odmowie udzielenia świadczenia zdrowotnego pacjentowi powinien być zawiadomiony NFZ. Brak obowiązku zawiadamiania NFZ w takich sytuacjach godzi w transparentność udzielanych świadczeń zdrowotnych, co działa na niekorzyść pacjentów.
Czytaj także na Prawo.pl:
Szpital stosuje klauzulę sumienia? Robi to bezprawnie, ale kontroli brak
Klauzula sumienia za zgodą ex ante
Stosownie do art. 39 u.z.l. lekarz ma prawo powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem Lekarz wykonujący zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach stosunku służbowego może nie podjąć lub odstąpić od leczenia tylko z ważnych powodów i za zgodą swojego przełożonego, gdzie zgoda przełożonego powinna być udzielona ex ante, nie ex post.
Kwestię odmowy leczenia reguluje także art. 7 Kodeksu Etyki Lekarskiej, zgodnie z którym lekarz może nie podjąć się leczenia pacjenta lub od niego odstąpić w szczególnie uzasadnionych wypadkach, z wyjątkiem przypadków niecierpiących zwłoki.
Sprawdź w LEX: Czy szpital ma obowiązek przyjąć na oddział więźnia (osadzonego z zakładu karnego), skierowanego po konsultacji lekarskiej? >
Kiedy lekarz może odmówić leczenia
Powody dla których lekarz może odmówić udzielania świadczenia zdrowotnego mogą stanowić np. przekonanie, że nie posiada on wystraczających kwalifikacji, wyczerpanie dostępnych mu metod lecznicza czy trudna sytuacja życiowa lekarza w jakiej się znalazł. Wśród powodów do odmowy może być także stan fizjologiczny lub psychiczny lekarza (np. wyczerpanie).
Pozostawanie w związku emocjonalnym z pacjentem również stanowi prawną przesłankę do odmowy czy agresja rodziny pacjenta kierowana wobec lekarza (np. podważanie kwalifikacji lekarza, wulgaryzmy, uchylanie się od płatności przez pacjenta w przypadku świadczeń odpłatnych). Nie sposób wymienić wszystkie sytuacje w których lekarz jest uprawniony do odmowy pacjentowi leczenia ponieważ nie stanowią one katalogu zamkniętego, a odnoszą się do indywidualnych sytuacji w których może znaleźć się każdy lekarz.
Sprawdź w LEX: Czy lekarz obrażany przez rodziców małoletniego pacjenta może odmówić mu leczenia? >
Obowiązki informacyjne lekarza
Prawo lekarza do niepodjęcia leczenia lub odstąpienia od leczenia skorelowane jest z obowiązkiem lekarza do dostatecznie wczesnego poinformowania pacjenta (przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego) o zamiarze odstąpienia od leczenia, niepodjęcie się leczenia czy odmowy kontynuacji. P
Pacjent lub jego przedstawiciel (ustawowy lub faktyczny) ma bowiem prawo do informacji, o czym świadczy treść art. 11 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i RPP. Przepisy nie wskazują tutaj dokładnego terminu jaki należy zachować, natomiast należy zauważyć, że powinien być to termin dostosowany do indywidualnej sytuacji pacjenta, zwłaszcza jeśli odmowa dotyczy świadczeń wysokospecjalistycznych czy limitowanych.
Pacjent powinien być poinformowany o możliwości uzyskania danego świadczenia zdrowotnego u innego lekarza lub podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych. Oznacza, to, że na lekarzu spoczywa wymóg wskazania realnych możliwości pacjentowi, a tym samym lekarz powinien być także dobrze zorientowany w obszarze swojej specjalistycznej działalności i posiadać wiedzę - kto, gdzie i jakie zabiegi wykonuje.
Czytaj w LEX: Postępowanie z pacjentami znajdującymi się w stanie nagłego pogorszenia zdrowia oraz w przypadku zgonu pacjenta w przychodni >
Zakaz dyskryminacji pacjentów
Zgodnie z art. 3 Kodeksu Etyki Lekarskiej, „Lekarz powinien zawsze wypełniać swoje obowiązki z poszanowaniem człowieka bez względu na wiek, płeć, rasę, wyposażenie genetyczne, narodowość, wyznanie, przynależność społeczną, sytuację materialną, poglądy polityczne lub inne uwarunkowania.” Zgodnie z KEL, lekarz nie może odmówić leczenia pacjentowi tylko dlatego, że ten ma inne poglądy polityczne, religijne, wyznaniowe lub przynależy do określonych partii politycznych czy związków. Informacja, że lekarz przyjmuje np. tylko atrakcyjnych fizycznie pacjentów jest prawnie i etycznie niedopuszczalna, tak samo jak to, że nie leczy członków partii XYZ czy związku wyznaniowego.
Aneta Sieradzka - prawniczka, nauczyciel akademicki, właścicielka kancelarii Sieradzka&Partners. Laureatka TOP100 Women in AI w rankingu Perspektywy Women in Tech (2022), Rising Stars – Prawnicy Liderzy Jutra Dziennika Gazeta Prawna i Wolters Kluwer (2016) oraz Prawnik Pro Bono Dziennika Rzeczpospolita (2015) a także laureatka Honorowej Nagrody Fundacji im. Hanki Bożyk (2017). Specjalizuje się w obsłudze prawnej dedykowanej podmiotom gospodarczym ze szczególnym ukierunkowaniem na sektor medyczny i farmaceutyczny oraz stowarzyszeń branżowych w związku z szeroko pojętym prawem medycznym i prawem w zakresie ochrony zdrowia oraz prawem ochrony danych osobowych, nowymi technologiami(AI) i prawem konstytucyjnym. Autorka publikacji naukowych z zakresu prawa medycznego i ochrony zdrowia oraz prawa konstytucyjnego.
