Sejm RP uchwalił w dniu 30 stycznia 2016 r. ustawę budżetową na 2016 rok, w której przy założeniach makroekonomicznych: 3,8 proc. wzrost PKB i średniorocznej inflacji na poziomie 1,7proc., zaplanowano: dochody budżetu państwa w wysokości 313,8 mld zł; wydatki budżetowe w wysokości 368,5 mld zł oraz deficyt budżetowy w kwocie 54,74 mld zł.
W części 82 – subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego, Sejm przyjął ustawę w kwotach proponowanych przez Rząd RP w projekcie budżetu. Planowana na 2016 r. subwencja ogólna dla JST została określona na kwotę 53,04 mld zł, tj. na poziomie wyższym o 3,3% niż w 2015 r. W ogólnej kwocie wydatków budżetu państwa stanowi to 14,4% .
W budżecie na rok 2016 zaplanowano też dotacje dla JST w wysokości 33,7 mld zł, na dofinansowanie zadań własnych, finansowanie zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, a także dotacje na realizację zadań na podstawie porozumień z organami administracji rządowej.
Ogólna konstrukcja subwencji ogólnej
Planowana na 2016 r. subwencja ogólna dla JST została ustalona według zasad określonych w ustawie z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2015 r. poz. 513, z późn. zm.), zgodnie z którą subwencja ogólna składa się z części, w których odpowiednio zaplanowano kwoty:
- części oświatowe dla gmin, powiatów i województw – łącznie 41 496 952 tys. zł;
- części wyrównawcze dla gmin, powiatów i województw – łącznie 9 220 643 tys. zł;
- części równoważące dla gmin i powiatów – łącznie 1 654 595 tys. zł;
- część regionalna dla województw – 317 843 tys. zł;
- część rekompensująca dla gmin – 17 000 tys. zł.
W kwocie ogólnej zaplanowano też swoistą rezerwę subwencji w rozdziale: uzupełnienie subwencji ogólnej dla JST - w kwocie prawie 336,0 mln zł z przeznaczeniem na dofinansowanie inwestycji drogowych oraz na remonty, utrzymanie, ochronę i zarządzanie drogami wojewódzkimi i krajowymi, realizowane przez samorządy w granicach miast na prawach powiatu oraz na utrzymanie rzecznych przepraw promowych wskazanych przez ministra właściwego ds. transportu.
Treść ustawy wraz z uzasadnieniem oraz proces legislacyjny dostępne są na stronie: www.sejm.gov.pl.
Szczegółowy opis konstrukcji kwot planowanych subwencji i dotacji budżetowych dla JST w 2016 roku zawiera uzasadnienie do ustawy budżetowej.
Część oświatowa subwencji ogólnej
Część oświatowa subwencji ogólnej planowana na rok 2016 wynosi 41.496.952 tys. zł i jest większa od kwoty z ub. roku o 2,8%. Ta część subwencji ustalona została zgodnie z art. 28 ust. 1 ustawy o dochodach JST, w świetle którego kwotę przeznaczoną na część oświatową subwencji ogólnej dla wszystkich JST ustala się w wysokości łącznej kwoty części oświatowej subwencji ogólnej, nie mniejszej niż przyjęta w ustawie budżetowej w roku bazowym, skorygowanej o kwotę innych wydatków z tytułu zmiany realizowanych zadań oświatowych. W kwocie części oświatowej subwencji ogólnej planowanej na rok 2016 zostały uwzględnione skutki finansowe zmiany zadań oświatowych jednostek samorządu terytorialnego związanych z kontynuacją kształcenia dzieci 6-letnich w roku szkolnym 2015/16, przy jednoczesnym uwzględnianiu zakładanej zmiany dotyczącej podwyższenia wieku obowiązku szkolnego do 7 lat od września 2016 r.
Część wyrównawcza subwencji ogólnej dla gmin
Część wyrównawcza subwencji ogólnej dla gmin zaplanowana na 2016 r. w wysokości 6 533 086 tys. zł jest wyższa o 5,6% od kwoty tej części subwencji w 2015 r. Część wyrównawcza subwencji ogólnej dla gmin składa się z kwoty podstawowej i kwoty uzupełniającej. Podstawę do ustalenia wysokości kwoty podstawowej na 2016 r. stanowiły dane ze sprawozdań z wykonania dochodów podatkowych gminy za 2014 r. oraz dane o liczbie mieszkańców według stanu na dzień 31 grudnia 2014 r., ustalonej przez GUS. Kwotę podstawową otrzymują gminy, w których dochód na 1 mieszkańca jest niższy od 92% średniego dochodu na 1 mieszkańca kraju.
Wysokość kwoty uzupełniającej uzależniona jest od gęstości zaludnienia w gminie, w relacji do średniej gęstości zaludnienia w kraju i dochodu gminy na 1 mieszkańca. Kwotę uzupełniającą otrzymują tylko te gminy, w których gęstość zaludnienia, ustalona przez GUS według stanu na dzień 31 grudnia 2014 r., jest niższa od średniej gęstości zaludnienia w kraju i dochód podatkowy na 1 mieszkańca gminy jest nie wyższy niż 150% średniego dochodu podatkowego na 1 mieszkańca kraju.
Część wyrównawcza subwencji ogólnej dla powiatów
Część wyrównawcza subwencji ogólnej dla powiatów zaplanowana na 2016 r. w kwocie 1 714 472 tys. zł, jest o 8,4% wyższa od kwoty z 2015 r. Część wyrównawcza subwencji ogólnej dla powiatów składa się z kwoty podstawowej i kwoty uzupełniającej. Kwotę podstawową otrzymują powiaty, w których wskaźnik dochodów podatkowych z tytułu udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) i udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) na 1 mieszkańca w powiecie jest mniejszy niż wskaźnik dochodów podatkowych dla wszystkich powiatów.
Wyrównanie stanowi 90% różnicy między średnim dochodem podatkowym na 1 mieszkańca kraju a dochodem podatkowym na 1 mieszkańca powiatu. Kwota podstawowa stanowi iloczyn ww. kwoty wyrównania na 1 mieszkańca i liczby mieszkańców danego powiatu.
Kwota uzupełniająca zależy od wskaźnika bezrobocia w danym powiecie i przeznaczona jest dla tych powiatów, w których wskaźnik bezrobocia – liczony jako iloraz stopy bezrobocia w powiecie i stopy bezrobocia w kraju – jest wyższy od 1,10. Im wyższy jest wskaźnik bezrobocia w powiecie, tym wyższa jest ta kwota.
Część wyrównawcza subwencji ogólnej dla województw
Część wyrównawcza subwencji ogólnej dla województw zaplanowano na 2016 r. w kwocie 973 085 tys. zł, to jest o 2,5% więcej niż w 2015 r. Część ta składa się z kwoty podstawowej i kwoty uzupełniającej. Kwota podstawowa jest przeznaczona dla tych województw, w których wskaźnik dochodów podatkowych na 1 mieszkańca (z tytułu udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych PIT i udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych CIT) jest mniejszy niż wskaźnik dochodów podatkowych dla wszystkich województw. Wyrównanie stanowi 72% różnicy między średnim dochodem podatkowym województw na 1 mieszkańca w kraju a dochodem podatkowym na 1 mieszkańca województwa. Kwota podstawowa stanowi iloczyn ww. kwoty wyrównania i liczby mieszkańców w danym województwie.
Kwota uzupełniająca uzależniona jest od liczby mieszkańców w województwie. Kwotę tę otrzymują województwa, w których wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w województwie jest niższy od 125% wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich województw, a więc te, które nie dokonują wpłat, i w których liczba mieszkańców nie przekracza 3 milionów. Podstawę do jej wyliczenia stanowi przeliczeniowa liczba mieszkańców województwa ustalana w sposób określony ustawowo. Wysokość kwoty uzupełniającej należnej danemu województwu stanowi iloczyn przeliczeniowej liczby mieszkańców i 9% średniego dochodu podatkowego województw w przeliczeniu na 1 mieszkańca w kraju.
Część równoważąca subwencji ogólnej dla gmin
Część równoważąca subwencji ogólnej dla gmin na 2016 r. została zaplanowana w wysokości 531 403 tys. zł, tj. na poziomie o 4,0% wyższym od kwoty z 2015 r. Część ta jest rozdzielana między gminy według następujących, określonych ustawowo, kryteriów:
1) 50% – między gminy miejskie, w których wydatki na dodatki mieszkaniowe wykonane w roku poprzedzającym rok bazowy, w przeliczeniu na jednego mieszkańca gminy, były wyższe od 80% średnich wydatków na dodatki mieszkaniowe wszystkich gmin miejskich wykonanych w roku poprzedzającym rok bazowy, w przeliczeniu na jednego mieszkańca tych gmin;
2) 25% – między gminy wiejskie i gminy miejsko-wiejskie, w których wydatki na dodatki mieszkaniowe wykonane w roku poprzedzającym rok bazowy, w przeliczeniu na jednego mieszkańca gminy, były wyższe od 90% średnich wydatków na dodatki mieszkaniowe wszystkich gmin wiejskich i miejsko-wiejskich wykonanych w roku poprzedzającym rok bazowy, w przeliczeniu na jednego mieszkańca tych gmin;
3) 25% – między gminy wiejskie i gminy miejsko-wiejskie, w których suma dochodów za rok poprzedzający rok bazowy z tytułu udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych oraz dochodów z podatku rolnego i z podatku leśnego, w przeliczeniu na jednego mieszkańca gminy, jest niższa od 80% średnich dochodów z tych samych tytułów za rok poprzedzający rok bazowy we wszystkich gminach wiejskich i miejsko-wiejskich, w przeliczeniu na jednego mieszkańca tych gmin.
| Dowiedz się więcej z książki | |
 |
Źródła finansowania samorządu terytorialnego
|
@page_break@
Część równoważąca subwencji ogólnej dla powiatów
Część równoważąca subwencji ogólnej dla powiatów na 2016 r. została zaplanowana w wysokości 1 123 192 tys. zł, tj. o 5,8% wyższej niż w 2015 r. Część ta jest rozdzielana między powiaty według następujących kryteriów określonych w ustawie:
1) 9% – między powiaty, które w roku poprzedzającym rok bazowy nie dokonywały wpłat do budżetu państwa i powiaty, które dokonały wpłaty do budżetu państwa w kwocie niższej niż 1,o mln zł, w zależności od wysokości wydatków na rodziny zastępcze poniesionych w roku poprzedzającym rok bazowy;
2) 7% – między powiaty, ustalone przez ministra właściwego do spraw pracy, w których nie działa powiatowy urząd pracy, a zadania tej jednostki realizowane są przez inny powiat;
3) 30% – między powiaty, w których długość dróg powiatowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca powiatu jest wyższa od średniej długości dróg powiatowych w kraju w przeliczeniu na jednego mieszkańca kraju;
4) 30% – między miasta na prawach powiatu w zależności od długości dróg wojewódzkich i krajowych, znajdujących się w granicach miast na prawach powiatu;
5) 24% – między powiaty, w których kwota planowanych dochodów powiatu na rok budżetowy jest niższa od kwoty planowanych dochodów powiatu na rok bazowy.
Część regionalna subwencji ogólnej dla województw
Część regionalna subwencji ogólnej dla województw na 2016 r. została zaplanowana w wysokości 317 843 tys. zł, tj. o 1,9% niższej niż w 2015 r. Kwotę tej części subwencji otrzymują województwa, których dochody podatkowe (PIT i CIT), powiększone o część wyrównawczą subwencji ogólnej, w przeliczeniu na jednego mieszkańca, są niższe od 125% wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich województw, ustalonego jako iloraz sumy dochodów podatkowych wszystkich województw, uzyskanych w roku poprzedzającym rok bazowy oraz liczby mieszkańców kraju.
Część stanowiącą 52% kwoty wpłat województw do budżetu państwa, jest rozdzielana proporcjonalnie do przeliczeniowej liczby bezrobotnych ustalonej dla danego województwa z uwzględnieniem liczby bezrobotnych w przedziałach wiekowych.
Kwota stanowiąca 48% części dzielona jest na województwa, w których dochody podatkowe za rok poprzedzający rok bazowy, powiększone o część wyrównawczą subwencji ogólnej i kwotę części regionalnej subwencji ogólnej ustaloną z zastosowaniem przeliczeniowej liczby bezrobotnych (w przeliczeniu na jednego mieszkańca), były niższe od 125% wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich województw.
Województwa dokonujące wpłat nie otrzymują części regionalnej subwencji ogólnej.
Część rekompensująca subwencji ogólnej dla gmin
Część rekompensującą subwencji ogólnej dla gmin została zaplanowana na 2016 r. w wysokości 17 000 tys. zł, tj. o 24% wyższej od środków na ten cel na 2015 r. Kwota tej części wynika z ustawy z dnia 2 października 2003 r. o zmianie ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych i niektórych ustaw (Dz.U. Nr 188, poz. 1840, z późn. zm.) i przeznaczona jest na wyrównanie ubytku dochodów, wynikającego ze zwolnienia z podatku od nieruchomości gruntów, budowli i budynków, które są zajęte na prowadzenie działalności gospodarczej na terenie specjalnych stref ekonomicznych (na podstawie zmienionego ww. ustawą zezwolenia).
Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego
Zgodnie z ustawą o dochodach JST oraz ustawami ustrojowymi samorządy terytorialne mogą otrzymywać dotacje na dofinansowanie zadań własnych, finansowanie zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, a także dotacje na realizację zadań na podstawie porozumień z organami administracji rządowej. Na rok 2016 na zadania te zaplanowano dotacje w wysokości 33 692 764 tys. zł, z tego na dofinansowanie zadań bieżących zaplanowano 33 636 418 tys. zł, a zadań majątkowych 56 346 tys. zł. W powyższej kwocie dotacji nie są ujęte dotacje na współfinansowanie oraz finansowanie programów i projektów finansowanych z udziałem środków z budżetu unijnego i innych środków pomocowych. Dotacje dla JST przekazywane są przez ministrów, wojewodów oraz innych dysponentów części budżetowych.@page_break@
Dotacje wg części budżetowych przedstawia poniższe zestawienie (w tys. zł).
Części budżetowe | Kwota dotacji ogółem | z tego dotacje na realizację zadań: | |
bieżących | majątkowych | ||
Dotacje ogółem | 33 692 764 | 33 636 418 | 56 346 |
Krajowe Biuro Wyborcze | 37 650 | 37 650 |
|
Oświata i wychowanie | 569 | 569 |
|
Rolnictwo | 300 | 300 |
|
Wyznania religijne oraz mniejszości narodowe i etniczne | 250 | 250 |
|
Zabezpieczenie społeczne | 5 300 | 5 300 |
|
Sprawy zagraniczne | 1 200 | 1 200 |
|
Budżety wojewodów | 33 647 495 | 33 591 149 | 56 346 |
Jak wynika z powyższego zestawienia 99,9% dotacji dla JST zaplanowane jest w budżetach wojewodów. Natomiast dotacje w pozostałych 6 częściach stanowią 0,1% łącznej kwoty dotacji. W trakcie wykonywania budżetu poziom dotacji dla JST ulega zwiększeniu, głównie ze środków ujętych w rezerwach celowych. Dotyczy to m.in. rezerw celowych: na zadania określone w ustawie o pomocy społecznej, ustawie o świadczeniach rodzinnych, ustawie o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, ustawie o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów oraz ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, a także na zwiększenie dostępności wychowania przedszkolnego.
Dotacje dla JST wg działów budżetowych
Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego przekazywane będą w ramach wydatków na zadania klasyfikowane w 17 działach, co przedstawia poniższa tabela.
Dział |
Nazwa działu
| Kwota dotacji ogółem | z tego dotacje na realizację zadań: | |
|
Kwota dotacji (w tys. zł.) ogółem | bieżących | majątkowych | ||
33 692 764 | 33 636 418 | 56 346 | ||
010 | Rolnictwo i łowiectwo | 146 985 | 120 075 | 26 910 |
020 | Leśnictwo | 118 | 118 |
|
600 | Transport i łączność | 692 932 | 692 932 |
|
700 | Gospodarka mieszkaniowa | 83 818 | 79 963 | 3 855 |
710 | Działalność usługowa | 291 737 | 289 560 | 2 177 |
750 | Administracja publiczna | 411 175 | 411 175 |
|
751 | Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa | 37 650 | 37 650 |
|
752 | Obrona narodowa | 7 302 | 4 652 | 2 650 |
754 | Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa | 2 098 417 | 2 078 667 | 19 750 |
758 | Różne rozliczenia | 53 296 | 53 296 |
|
801 | Oświata i wychowanie | 869 | 869 |
|
851 | Ochrona zdrowia | 1 086 466 | 1 086 236 | 230 |
852 | Pomoc społeczna | 28 684 264 | 28 683 630 | 634 |
853 | Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej | 76 837 | 76 837 |
|
900 | Gospodarka komunalna i ochrona środowiska | 989 | 989 |
|
921 | Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego | 354 | 354 |
|
925 | Ogrody botaniczne i zoologiczne oraz naturalne obszary i obiekty chronionej przyrody | 19 555 | 19 415 | 140 |
Najwyższe kwoty dotacji przeznaczane są na zadania: pomocy społecznej, bezpieczeństwa publicznego i ochrony przeciwpożarowej, ochrony zdrowia, transportu, łączności, administracji publicznej.
Podział dotacji wg szczebla JST
Dotacje w wysokości 28,1 mld zł, tj. 83,4% łącznej kwoty dotacji kierowane jest do gmin, z tego na zadania: z zakresu administracji rządowej – 26,2 mld zł. Dotacje dla gmin przeznaczane są głównie na finansowanie zadań z zakresu pomocy społecznej – 27,7 mld zł, co stanowi 98,4% dotacji zaplanowanych dla gmin. Z powyższej kwoty planuje się przeznaczyć środki głównie na:
- realizację ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, która dotyczy wypłaty świadczenia wychowawczego w wysokości 500 zł na dziecko – ok. 15,4 mld zł;
- realizację świadczeń rodzinnych wynikających z ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, świadczeń z funduszu alimentacyjnego wynikających z ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów oraz zasiłków dla opiekunów wynikających z ustawy z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów. Dotacje te zaplanowane zostały na wypłaty świadczeń rodzinnych (zasiłek rodzinny, dodatki do tego zasiłku, zasiłek pielęgnacyjny, specjalny zasiłek opiekuńczy, świadczenie pielęgnacyjne), świadczeń z funduszu alimentacyjnego i zasiłków dla opiekunów oraz na koszty ich obsługi, a także na opłacenie składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z ubezpieczenia społecznego za osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne i zasiłek dla opiekunów – 10,1 mld zł;
- wypłaty zasiłków stałych oraz gwarantowanej z budżetu państwa części zasiłków okresowych – ok. 1,0 mld zł;
- działalność ośrodków pomocy społecznej – 0,4 mld zł;
- realizację zadań w ramach programu „Pomoc państwa w zakresie dożywiania” – 350 mln zł.
Powiaty otrzymują dotacje w wysokości ponad 4,6 mld zł, co stanowi 13,8% łącznej kwoty dotacji dla JST. Dotacje dla powiatów przeznaczone są głównie na:
- bezpieczeństwo publiczne i ochronę przeciwpożarową – 2,1 mld zł;
- ochronę zdrowia – 1,1 mld zł, głównie na opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne za dzieci przebywające w placówkach pełniących funkcje resocjalizacyjne, wychowawcze, lub opiekuńcze lub w domach pomocy społecznej oraz uczniów i słuchaczy zakładów kształcenia nauczycieli jeżeli nie posiadają uprawnień do ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu, a także za bezrobotnych bez prawa do zasiłku lub stypendium;
- finansowanie i dofinansowanie zadań z zakresu pomocy społecznej i innych zadań w zakresie polityki społecznej – 1,1, mld zł, z tego główne wydatki to dofinansowanie utrzymania osób w ponadgminnych domach pomocy społecznej, działalność powiatowych ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, zadania realizowane w ramach Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz działalność powiatowych zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności.
Dotacje dla samorządów województw wynoszą – 938,9 mln zł, co stanowi zaledwie 2,8% dotacji zaplanowanych dla wszystkich JST, z przeznaczeniem na:
- transport i łączność (692,9 mln zł) - głównie na dopłaty dla przewoźników wykonujących autobusowe przewozy pasażerskie, z tytułu stosowania obowiązujących ustawowych ulg;
- rolnictwo i łowiectwo (141,2mln zł) - głównie na budowę i utrzymanie urządzeń melioracji wodnych oraz na prace geodezyjne na potrzeby rolnictwa.