Orzeczenie TK odnosi się do uregulowań ustawy o szczególnych zasadach przygotowywania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych, czyli tzw. specustawy drogowej z 2003 r., w powiązaniu z zapisami ustawy o gospodarce nieruchomościami.
Nieruchomość wywłaszczona, ale nie wykorzystana
Sprawa, która trafiła do TK w 2019 r., dotyczyła decyzji zapoczątkowanych w 2009 r., gdy prezydent Warszawy ustalił przebieg drogi powiatowej. Lokalizacja ta objęła m.in. nieruchomość skarżących na stołecznych Jelonkach. Jednocześnie - na mocy specustawy drogowej - decyzja ta przesądzała podział tej nieruchomości i przejście jej na własność państwa. Po pięciu latach skarżący wystąpili o zwrot nieruchomości wskazując, że znaczna jej część okazała się zbędna dla celu, dla którego nastąpiło wywłaszczenie, a władze zamierzają ją wykorzystać w inny sposób.
Czytaj w LEX: Nieruchomości zajęte pod drogi publiczne - odszkodowanie za odebranie prawa własności >
Naczelny Sąd Administracyjny w 2018 r. ostatecznie uznał, że po przejęciu własności w trybie specustawy drogowej nie jest możliwy zwrot - nawet jeżeli okazała się ona zbędna na cele wywłaszczenia. Jak uzasadnił ten sąd specustawa nie reguluje kwestii związanych ze zwrotem lub alternatywnym wykorzystaniem nieruchomości, które nie zostały wykorzystane na inwestycje drogowe. Wtedy sprawa trafiła do Trybunału Konstytucyjnego.
Wywłaszczenie nie zrealizowało celu
- Jeśli konstytucja stanowi o możliwości wywłaszczenia tylko na cel publiczny, to wywłaszczenie, które takiego celu nie może osiągnąć jest zakazane, a jeśli już nastąpiło, to jego skutki powinny być usunięte. Słuszne odszkodowanie za wywłaszczenie nie kompensuje w pełni uszczerbku wynikającego z wywłaszczenia - mówił w uzasadnieniu wyroku sędzia TK Michał Warciński. I dodał, że "słuszne odszkodowanie otrzymane za niezasadne wywłaszczenie nie podważa konstytucyjnej konieczności przywrócenia stanu sprzed wywłaszczenia w maksymalnym zakresie, jeśli okazało się, że wywłaszczenie nie osiągnęło celu publicznego". - Obowiązek zwrotu wywłaszczonego bezcelowo prawa majątkowego wynika zatem z dopuszczalności wywłaszczenia tylko na cel publiczny - podkreślił.
Zobacz procedurę w LEX: Ustalenie wysokości odszkodowania z tytułu wywłaszczenia nieruchomości pod drogę publiczną >
Zdaniem TK, przepis specustawy odsyłający do ustawy o gospodarce nieruchomościami i "rozumiany w ten sposób, że nie stanowi o nakazie odpowiedniego stosowania przepisów" z tej ustawy o nakazie zwrotu wywłaszczonych nieruchomości "mających pozycję przepisów generalnych w zakresie zwrotów wywłaszczonych bezcelowo własności nieruchomości" narusza konstytucyjną zasadę równej ochrony własności.
Czytaj także: NSA: Spadkobiercy osoby wywłaszczonej także należy się odszkodowanie>>