Termomodernizacja DPS a fundusze unijne

Konieczność realizacji projektów unijnych w obecnej perspektywie finansowej, zgodnie z zapisami Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami (KPON), wynika wprost z regulacji przyjętych na poziomie Unii Europejskiej w tzw. rozporządzeniach ogólnych.

- Jest tam zapis o konieczności zachowania przy wdrażaniu funduszy zasad horyzontalnych określonych w art. 3 Traktatu o Unii Europejskiej oraz w art. 10 Traktatu o Funkcjonowaniu UE, z uwzględnieniem m.in. obowiązków określonych w Konwencji Organizacji Narodów Zjednoczonych o prawach osób z niepełnosprawnością (KPON) – wyjaśnia nam Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej (MFiPR). Poza tym każde państwo zawarło z Komisją Europejską Umowę Partnerstwa, czyli dokument, który określa ramy współpracy z UE i ustala strategię wykorzystania Funduszy Europejskich w perspektywie finansowej 2021-2027. Polska zawarła taką umowę 30 czerwca 2022 r. Zobowiązała się w niej do przestrzegania na poziomie, zarówno działań instytucji biorących udział w dysponowaniu środkami UE, jak i beneficjentów, którzy realizują projekty - zasad horyzontalnych, a także spełnienia tzw. horyzontalnych warunków podstawowych określonych przez KE. Warunki te w perspektywie 2021- 2027 to:

obowiązek przestrzegania Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (KPP) oraz
zapewnienie zgodności z Konwencją o prawach osób z niepełnosprawnościami na wszystkich etapach wdrażania funduszy.

- Dlatego, aby przenieść zobowiązanie do respektowania KPON na instytucje i podmioty korzystające ze środków funduszy europejskich, zostało ono wyrażone w programach, ale także ujęte w kryteriach wyboru projektów do dofinansowania, a następnie w zwieranych umowach o dofinansowanie projektu. Treść tych kryteriów jest ustalana odrębnie dla każdego programu i może się różnić, jednak ich ideą jest co najmniej potwierdzenie, że przy realizacji działań projektowych będą zachowane i nie będą naruszane reguły wynikające z KPON – wyjaśnia MFiPR. Natomiast we wszystkich programach obowiązują wspólne procedury informowania o możliwym naruszeniu zapisów KPON.

Dlaczego unijne dotacje już nie na DPS?

Sfinansowanie termomodernizacji DPS ze środków unijnych byłoby naruszeniem zasad.

– KPON ujmuje niepełnosprawność w modelu praw człowieka, odchodząc od medycznego i charytatywnego podejścia. Model ten kładzie nacisk na zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami możliwości korzystania ze wszystkich praw człowieka oraz prowadzenia niezależnego życia. Kluczowe jest zachowanie prawa do wyboru i decydowania o sobie, a te prawa są zagrożone w całodobowej opiece instytucjonalnej, jaką zapewnia dom pomocy społecznej. Unia kładzie nacisk na odchodzenie od instytucji na rzecz wsparcia indywidualnego w środowisku – wyjaśnia dr n. praw. Krzysztof Kurowski, przewodniczący Polskiego Forum Osób z Niepełnosprawnościami (PFON). Podaje też przykład: dom pomocy społecznej w Ciechanowie nie otrzymał unijnych funduszy na termomodernizację.

– Z Mazowieckiej Jednostki Wdrażania Projektów Unijnych uzyskaliśmy informację, że Umowa Partnerstwa Polski z UE wskazuje, że jednym z kluczowych działań jest m.in tworzenie i wdrażanie lokalnych i regionalnych planów deinstytucjonalizacji usług. W świetle Regionalnego Planu Rozwoju Usług Społecznych i Deinstytucjonalizacji dla Województwa Mazowieckiego na lata 2023–2025 inwestycje infrastrukturalne ze środków unijnych w placówki świadczące całodobową, instytucjonalną opiekę długoterminową są niedozwolone – dodaje Kurowski.

Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej potwierdza, że ze środków EFS+ można realizować działania wspierające przechodzenie od opieki instytucjonalnej do wsparcia w społeczności lokalnej.

– W związku z tym, że DPS-y są placówkami opieki całodobowej o charakterze instytucjonalnym, ze środków EFRR/FS nie można finansować inwestycji infrastrukturalnych, takich jak termomodernizacja – odpowiada nam resort. Dodaje jednak, że domy pomocy społecznej mogą korzystać z funduszy unijnych w inny sposób. Przykładowo mogą realizować działania otwierające DPS na usługi świadczone w społeczności lokalnej oraz prowadzić opiekę wytchnieniową. Środki mają wspierać odchodzenie od instytucjonalnych form opieki, m.in. poprzez:

świadczenie przez DPS usług środowiskowych,
tworzenie i rozwijanie mieszkalnictwa treningowego i wspomaganego,
przekształcanie miejsc całodobowej opieki długoterminowej w miejsca opieki wytchnieniowej.

Wsparcie może obejmować też udostępnianie zasobów DPS (np. pomieszczeń terapeutycznych i rehabilitacyjnych) osobom spoza placówki czy działania na rzecz usamodzielniania mieszkańców poprzez realizację indywidualnych planów usamodzielnienia.

Przeczytaj również: Kręgi Wsparcia to dobra droga dla samorządów, ale wymaga wzmocnienia

Zindywidualizowane usług społeczne

– Unia nie twierdzi, że przez lata działaliśmy źle, ale wciąż podnosi poprzeczkę. Zgodnie z KPON powinniśmy tworzyć zespoły indywidualnych mieszkań ze wsparciem, w których osoba ma zapewnioną możliwość stałego uzyskania pomocy – także w sytuacjach nagłych – a jednocześnie może samodzielnie decydować o wyborze usług od różnych dostawców. Ale już niezgodne z KPON będzie stworzenie takiego zespołu mieszkań wraz z całym obowiązkowym pakietem usług dla osób z niepełnosprawnościami, które nie będą mogły same zdecydować kiedy i czy chcą z nich skorzystać. Istotą jest indywidualne wsparcie jako prawo, a nie forma opieki medycznej czy charytatywnej – wyjaśnia Krzysztof Kurowski.

Usługi społeczne zgodne z KPON muszą być skoncentrowane na osobie, podkreślać jej prawo do samostanowienia i dawać realną kontrolę nad własnym życiem.

– Usługi społeczne mają umożliwić prowadzenie niezależnego życia, którego istotą jest decydowanie o sobie. Realizacja tych praw następuje m.in. przez zapewnienie usług społecznych jak np. mieszkalnictwo wspomagane, asystencja osobista, usługi dziennego pobytu, animacja kręgów wsparcia czy usługi zdeistytucjonalizowane w obszarze zdrowia psychicznego. Deinstytucjonalizacja to też zapobieganie tworzeniu nowych instytucji w przyszłości. Trzeba podkreślić też wagę wspieranego podejmowania decyzji, asysty prawnej, pełnomocnictwa wspierającego i pełnomocnictwa na przyszłość – mówił dr Robert Trzaskowski, adwokat prowadzący własną kancelarię adwokacką Business&Law podczas spotkania zorganizowanego przez Podlaski Sejmik Osób z Niepełnosprawnościami. Organizacja ta zainicjowała cykl konferencji w całej Polsce w ramach projektu unijnego „Działania informujące i promujące fundusze europejskie wśród organizacji pozarządowych”, gdzie w praktyce wyjaśnia zasady zgodności projektów unijnych z KPON i sposoby ich właściwej interpretacji.

Innym przykładem działania niezgodnego z KPON – a więc niedopuszczalnego do sfinansowania ze środków unijnych – byłby projekt szkoleniowy, w którym osoby z niepełnosprawnościami nie mogłyby uczestniczyć, lub w którym wsparcie realizowano by w miejscu niedostępnym architektonicznie czy komunikacyjnie, mimo zgłoszenia się osoby z niepełnosprawnością. Taki projekt naruszałby m.in. art. 5 i 9 KPON, a także obowiązkowe dla beneficjentów standardy dostępności – podkreśla Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.

Nowość