O dodatek można starać się od 1 lipca. Po trzech tygodniach obowiązywania przepisów- już widać, że będą problemy. Przykładowo w gminie Długołęka, największej w powiecie wrocławskim i jednej z większych gmin wiejskich w Polsce, jest 41 sołectw. Do tej pory urzędnicy przyjęli 31 wniosków o wydanie zaświadczenia o pełnieniu funkcji sołtysa. W przypadku 1/3 wniosków gmina wydała postanowienia o odmowie wydania zaświadczenia. W gminie Reńska Wieś (woj. opolskie) wydano 8 zaświadczeń i 3 postanowienia odmowne. Do 20 lipca do KRUS wpłynęło 21 988 wniosków o świadczenie pieniężne, ale w stosunku do wielu z nich będą toczyć się dodatkowe postępowania wyjaśniające.
- Od początku spodziewaliśmy się kłopotów z realizacją tej motywowanej politycznie, przyjętej w wielkim pośpiechu, ustawy – komentuje Leszek Świętalski, dyr. biura Związku Gmin Wiejskich RP.
Trzy kryteria do spełnienia
Comiesięczny dodatek dla sołtysów wprowadziła ustawa z 26 maja 2023 r. o świadczeniu pieniężnym z tytułu pełnienia funkcji sołtysa. W tym roku dodatek wynosi 300 zł miesięcznie, ale co roku mam być waloryzowany. Obsługą wniosków zajmuje się Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.
Z przepisów ustawy wynika, dodatek przysługuje osobom, które pełniły funkcję przez co najmniej dwie kadencje, nie mniej niż przez 8 lat, ale dopiero po 1989 roku i osiągnęły wiek emerytalny: w przypadku kobiet – 60 lat, w przypadku mężczyzn – 65 lat.
Do wniosku uprawiony musi dołączyć zaświadczenie wójta (burmistrza) właściwego dla sołectwa, w którym wnioskodawca pełnił funkcję sołtysa, które potwierdzi spełnienie wymogu pełnienia funkcji sołtysa przez wymagany ustawą okres. A także oświadczenie o niekaralności za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione w związku z pełnieniem funkcji sołtysa. Przy ustalaniu okresu pełnienia funkcji sołtysa nie jest wymagane zachowanie ciągłości pełnienia funkcji.
W przypadku, kiedy organ nie jest w stanie wydać takiego zaświadczenia, wydaje postanowienie o odmowie wydania zaświadczenia. Wnioskodawca musi wówczas zebrać oświadczenia 5 świadków, którzy pod odpowiedzialnością karną potwierdzą, że dana osoba była sołtysem w danym okresie. Co istotne, świadkowie ci musieli mieszkać w sołectwie w okresie, w którym dana osoba pełniła funkcje.
WZORY DOKUMENTÓW:
Zaświadczenie potwierdzające okres pełnienia funkcji sołtysa >
Wniosek o przyznanie świadczenia pieniężnego z tytułu pełnienia funkcji sołtysa >
Gminy mają problem z archiwami
- Staramy się to zadanie wykonać rzetelnie. Jeśli nie mamy protokołów z zebrań sołeckich czy notatek służbowych, sporządzonych przez pracowników, to wydajemy postanowienia odmowne. Przeszukujemy archiwa, staramy się znaleźć potwierdzenie w różnych dokumentach. Miałam taki przypadek, że pani, która pełniła funkcję sołtysa, przyniosła mi legitymację sołecką. Zdarza się, że wiemy, że taka osoba pełniła funkcję sołtysa, ale potwierdzić tego ze względu na brak dokumentów nie możemy – podkreśla Joanna Jaroszewska, sekretarz gminy Reńska Wieś.
Sprawdź w LEX: Czy dla przewodniczącego samorządu mieszkańców miasta przysługuje świadczenie z tytułu pełnienia funkcji sołtysa? >
Problemem są dwie, czasowo różne, przesłanki uzyskania świadczenia czyli: pełnienie funkcji przez co najmniej dwie kadencje jednak nie mniej niż przez 8 lat. Pierwsza ma charakter zmienny, bo długość kadencji sołtysów w poszczególnych sołectwach jest różna (cztery lata, pięć lat, lub tyle ile kadencja rady gminy).
- Przyjmujemy, że najważniejsze jest to, żeby dana osoba była sołtysem 8 lat, ale zdarza się, że ktoś był sołtysem 7 lat. Są i tacy, którym wystawiamy dwa dokumenty, bo za pewien czas poświadczenie mamy, a za inny - nie. Wtedy, zgodnie z ustawą, taka osoba musi znaleźć 5 świadków - mówi Emil Sozański z biura rady gminy Długołęka.
- Nie ma problemów z wydaniem zaświadczenia osobom, które były sołtysami nieprzerwanie przez okres większy niż dwie kadencje w ostatnim czasie. Problemy zaczynają się jeśli chodzi o lata 90. i początek lat 2000. W gminie nie ma na ten temat żadnych informacji o wyborach na sołtysów – mówi Andrzej Podgórski burmistrz Tyszowiec (woj. lubelskie).
Problem wziął się stąd, że spora część sołtysów została wybrana zgodnie ze statutem sołectwa (podczas zebrania wiejskiego), ale niezgodnie z ustawą o samorządzie gminnym, co potwierdza orzecznictwo sądów administracyjnych. Art. 36 ust. 2 ustawy normuje, że wybory sołtysa i członków rady sołeckiej dokonuje się w głosowaniu tajnym, bezpośrednim, spośród nieograniczonej liczby kandydatów, przez stałych mieszkańców sołectwa uprawnionych do głosowania. W większości sołectw nie powoływano więc komisji wyborczych.
- Na dobrą sprawę jedynym dokumentem stwierdzającym wybór sołtysa powinno być zaświadczenie komisji wyborczej o wyborze sołtysa. Zgodnie z instrukcją kancelaryjną, protokoły komisji wyborczej mają kategorię A i są przechowywane wieczyście. Inne dokumenty zostały przekazane na makulaturę, w najlepszym wypadku trafiły do archiwów państwowych lub prywatnych. Nikt nie przypuszczał, że będą do czegoś potrzebne – mówi Leszek Świętalski.
Czytaj w LEX: Jednostki pomocnicze gminy >
Sprawdź w LEX: Czy świadczenie z tytułu pełnienia funkcji sołtysa będzie przysługiwało osobom, które obecnie pełnią tą funkcję? >
Sam rok nie wystarczy
Do 20 lipca wpłynęło do KRUS 21 988 wniosków o świadczenie pieniężne z tytułu pełnienia funkcji sołtysa. Pracownicy KRUS, z którymi rozmawialiśmy przyznają, że gminy mają problem z wystawianiem zaświadczeń i w wielu wypadkach idą na łatwiznę. Podają tylko lata kadencji. Teresa O’Neill, rzecznik prasowy KRUS podkreśla, że ważne jest, aby wniosek spełniał przesłanki ustawowe.
- Ważne jest, aby w zaświadczeniu wskazany był konkretny okres pełnienia funkcji sołtysa, określony w latach, miesiącach i dniach np. od 1 października 2003 r. do 30 września 2011 r. oraz liczba kadencji pełnienia tej funkcji. Zaświadczenie powinno w sposób klarowny określać okres pełnienia funkcji sołtysa i liczbę kadencji tak, aby nie budziło wątpliwości czy wymogi ustawy zostały spełnione. Powyższe informacje, konkretne daty pełnienia funkcji sołtysa i liczba pełnych kadencji powinny być także zawarte w oświadczeniu wnioskodawcy i 5 świadków – wyjaśnia Teresa O’Neill.
Podkreśla, że znaczna liczba przedłożonych zaświadczeń zawiera tylko wskazanie okresu pełnienia funkcji sołtysa, wyrażone w latach np. od 2002 do 2010 (bez podania konkretnych dat początku i końca pełnienia funkcji nie można stwierdzić czy wymóg 8 lat został spełniony). Wiele zaświadczeń nie zawiera liczby kadencji pełnienia funkcji, a ponieważ kadencje w poszczególnych sołectwach nie muszą trwać w takich samych czasookresach, bez wskazania konkretnej liczby pełnych kadencji nie można potwierdzić wymogu kadencyjności.
- W każdym przypadku, gdy na podstawie załączonych dokumentów nie można jednoznacznie potwierdzić 8-letniego okresu pełnienia funkcji sołtysa lub i 2 kadencji jej pełnienia wszczynane jest postępowanie wyjaśniające, co powoduje wydłużenie rozpatrzenia wniosku – wyjaśnia rzecznik KRUS.
Inny pracownik KRUS podaje przykład zaświadczenia, w którym napisano, że wnioskodawca pełnił funkcję sołtysa przez okres co najmniej dwu kadencji, nie mniej niż przez 8 lat od 13 lutego 2007 r. do 11 lutego 2015 r. Do 8 lat, brakuje tu więc dwóch dni.
- Uważamy, że po to uchwalono tę ustawę, aby interpretować ją celowościowo, tym bardziej, że w budżecie zabezpieczono na ten cel pieniądze. KRUS nie powinien więc piętrzyć problemów - uważa Grzegorz Przybyło prezes Małopolskiego Stowarzyszenie Sołtysów.
Sołtysi lepsi i gorsi
Z przekazów rządowych wynikało, że rząd chce wynagrodzić trud wszystkich sołtysów, którzy latami pracowali na rzecz lokalnych społeczności. Po świadczenia ruszyli także ci, którzy pełnili funkcje sołtysa także w latach 70. lub 80. Im jednak, zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy, świadczenie nie będzie przysługiwało. I przeciwko temu protestuje Związek Gmin Wiejskich RP, który w piśmie przygotowywanym do ministra spraw wewnętrznych i administracji proponuje rozszerzenie podmiotowe ustawy również o takie osoby.
- Tych ludzi potraktowano jak jakichś funkcjonariuszy politycznych, podzielono sołtysów na lepszych i gorszych. A te osoby były społecznikami, nie związanymi z jakąkolwiek polityką - mówi Leszek Świętalski.
Czytaj w LEX: Projekty ustaw – zmiany w prawie istotne dla jednostek samorządu terytorialnego >