W pierwszym kwartale 2023 roku, po wielomiesięcznych opóźnieniach, ruszyły konkursy i nabory wniosków w ramach ogólnopolskich i regionalnych programów operacyjnych. O środki z funduszy Unii Europejskiej walczą m.in. przedsiębiorcy, uczelnie wyższe i ośrodki badawcze, organizacje pozarządowe i jednostki samorządu terytorialnego.
W samorządach – różnych szczebli – przygotowania do nowej perspektywy wydatkowania środków z funduszy Unii Europejskiej wiążą się z opracowywaniem dokumentów strategicznych, które potwierdzą spójność kierunków planowanego rozwoju gminy, wspartego środkami unijnymi, z założeniami Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego, Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju, strategii rozwoju województwa, założeniami poszczególnych programów operacyjnych oraz polityk unijnych. Chcąc aplikować o środki zewnętrzne, gminy przygotowują nie tylko – na razie fakultatywne – strategie rozwoju, lecz także dokumenty sektorowe, w zależności od kierunków, w których będą rozwijać się w kolejnych latach, m.in. plany adaptacji do zmian klimatu, zrównoważone plany mobilności miejskiej i wiele innych.
Czytaj: Wielka rewizja KPO - bez konsolidacji szpitali i oskładkowania umów cywilnoprawnych>>
Strategia musi uwzględniać nowe wyzwania
Strategia rozwoju gminy pozostaje dokumentem fakultatywnym i ma swoje silne umocowanie w przepisach, niepozostawiających dowolności w zakresie jej treści, trybu przyjmowania oraz zgodności ze strategią regionalną. Czasy „półkowników” należą już do przeszłości. Dzisiejsze strategie to – w wersji minimalnej – skuteczne narzędzie przygotowania do aplikowania o środki zewnętrzne, wyznaczające harmonogram, drogę dojścia oraz spodziewane rezultaty interwencji, a coraz częściej także narzędzie pomocnicze w zarządzaniu strategicznym, dokument pokazujący plan zarządzania strategicznego na poziomie lokalnym oraz płaszczyzna rozmów z partnerami społecznymi i gospodarczymi.
Czytaj w LEX: Strategie rozwoju JST >
Fundusze europejskie to potężne narzędzie do budowania rozwoju społecznego, gospodarczego i terytorialnego regionów Unii Europejskiej, mające swoje oddziaływanie także w małych społecznościach lokalnych. Oddziaływanie to jest wyraźnie widoczne w kierunkach rozwoju programowanych w lokalnych i ponadlokalnych strategiach rozwoju. Irma Kuznetsova, dyrektorka Działu Strategii i Rozwoju Lokalnego Wielkopolskiej Akademii Nauki i Rozwoju zauważa, że pojęcia takie jak „zrównoważony rozwój”, „polityki horyzontalne”, „włączenie i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu” nie stanowią pustych sloganów. Gminy, zarówno małe, wiejskie, jak i miasta, planując strategie swojego rozwoju na kolejne lata, zawsze uwzględniają w nich zagadnienia związane z efektywnością energetyczną, mitygacją zmian klimatu i adaptacją do zmian, a także ze zintegrowaną mobilnością – w tym ostatnim przypadku są coraz bardziej otwarte na współpracę z sąsiadami, wiedzą, że to tematy wykraczające poza ich granice administracyjne.
W założeniach rozwojowych samorządów, a więc także w ich dokumentach strategicznych, swoje stałe, silne miejsce znalazły już działania na rzecz zwiększenia dostępności infrastruktury publicznej i przestrzeni, w wymiarze architektonicznym, ale także dostępności gminy w wymiarze cyfrowym i informacyjnym. Coraz częściej wójtowie i burmistrzowie mają świadomość, że e-usługi, obsługa mieszkańców z wykorzystaniem technologii cyfrowych nie jest już „pieśnią przyszłości”, że to działanie na „tu i teraz”. Podobnie jak działania zwiększające bezpieczeństwo teleinformatyczne i odporność na zagrożenia cyfrowe.
Czytaj w LEX: Zarządzanie zieloną infrastrukturą w mieście w kontekście dostępnych narzędzi prawnych i zarządzania rozwojem >
Strategia gminy może stać się dokumentem obowiązkowy
Dodatkowo wpływ na zmianę postrzegania strategii, jako narzędzia zarządzania strategicznego, mają także toczące się prace legislacyjne nad zmianą ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Według jednej z wersji nowelizacji ustawy, opublikowanej na stronie Rządowego Centrum Legislacji pod koniec 2022 roku, strategia rozwoju gminy, dziś fakultatywna, stanie się dokumentem obowiązkowym. Władze gmin mają świadomość, że miejsce dzisiejszego studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego zajmie tzw. plan ogólny oraz strategia z modelem struktury funkcjonalno-przestrzennej. Stąd, planując rozwój, bardziej świadomie diagnozują i analizują zagadnienia związane z przestrzenią.
Zmianie ulega podejście do procesu uspołecznienia strategii. Gminy coraz częściej, poza obowiązkowymi formami, przewidzianymi w uchwałach rad, stosują formy kreatywne, włączające mieszkańców, dające szansę na realne poznanie ich potrzeb, oczekiwań i opinii o projektowanych kierunkach rozwoju. Proces konsultacji społecznych dokumentu strategicznego, przy autentycznym włączeniu społeczności lokalnej, jest narzędziem promocji i zwiększenia wiedzy o planach rozwojowych gminy lub miasta oraz daje nadzieję na większą zgodność pomiędzy nimi a oczekiwaniami społeczności lokalnej.
Czytaj w LEX: Adaptacja do zmian klimatu jako zadanie publiczne >
Profesjonalizacji ulega proces prac nad strategią
W poprzednich latach dominującym źródłem informacji był Bank Danych Lokalnych GUS oraz dane jednostki opracowującej dokument. W badaniach mieszkańców dominowały proste badania ilościowe, czasami prowadzone jeszcze w tradycyjnej, papierowej formie. Dziś gminy mają do dyspozycji potężne narzędzia analityczne, w tym System Monitorowania Usług Publicznych oraz Monitor Rozwoju Lokalnego stworzony przez Związek Miast Polskich, który wykorzystując dane ze źródeł publicznej statystyki i źródeł administracyjnych (m.in. zasoby różne Głównego Urzędu Statystycznego, systemu Ministerstwa Finansów POLTAX, systemy ZUS i KRUS, dane Ministerstwa Finansów), dają szansę na pogłębioną analizę sytuacji na wybranym obszarze, w obszarach szczególnie istotnych dla rozwoju jednostki, takich jak np. demografia, dostępność i jakość usług i infrastruktury, lokalna gospodarka i rynek pracy, czy też lokalne środowisko przyrodnicze.
Czytaj w LEX: System dokumentów strategicznych i programowych w JST dotyczących polityki rozwoju >
Strategie opracowane z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi i danych potwierdzają, że „wiedza to potęga”, mają solidne uzasadnienie i szansę na to, że ich wdrożenie stanie się katalizatorem pozytywnych zmian i rozwoju.
Dr Joanna Cieślińska, ekspertka merytoryczna Działu Strategii i Rozwoju Lokalnego Wielkopolskiej Akademii Nauki i Rozwoju
Czytaj w LEX: Zarządzanie ryzykiem w urzędzie - czynniki ryzyka i mechanizmy kontroli w obszarze strategia >
