Ostatnie lata obfitują w liczne rozwiązania legislacyjne mające zwiększyć partycypację społeczną obywateli, w tym udział mieszkańców w zarządzaniu jednostką samorządu terytorialnego, w której zamieszkują. Debata nad raportem o stanie gminy, większy udział mieszkańców w stanowieniu prawa przez organy jednostek samorządu terytorialnego (m.in. inicjatywa prawodawcza mieszkańców, wiążące formy wyrażania woli przez mieszkańców w zakresie stanowienia prawa), obowiązek wyodrębnienia w budżetach miast na prawach powiatów budżetów obywatelskich i szereg innych rozwiązań mają sprzyjać z jednej strony pobudzaniu obywatelskiej aktywności, z drugiej natomiast zachęcać władze gmin do wsłuchiwania się w głos mieszkańców.
Czytaj: Wlaźlak Katarzyna - Strategie rozwoju JST >
Zbyt rozbudowany i sformalizowany proces konsultacji tylko wydłuża procedurę
Zmiany legislacyjne z 2021 roku, w tym nowelizacja Ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, stworzyły podstawy prawne do opracowywania i uchwalania strategii rozwoju gminy. Pierwszym etapem prac nad dokumentem strategicznym gminy jest uchwała rady, określająca szczegółowy tryb i harmonogram opracowywania projektu strategii rozwoju gminy, w tym także tryb konsultacji dokumentu strategicznego.
Art. 6 ust. znowelizowanej ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju określa, że projekt strategii rozwoju ponadlokalnego oraz strategii rozwoju gminy podlega konsultacjom w szczególności: z sąsiednimi gminami i ich związkami, lokalnymi partnerami społecznymi i gospodarczymi, mieszkańcami gmin albo gminy oraz właściwym dyrektorem regionalnego zarządu gospodarki wodnej Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie. Katalog podmiotów, z którymi projekt strategii musi być skonsultowany jest więc otwarty.
Należy pamiętać, że prowadzone działania konsultacyjne muszą być zgodne z uchwałą rady gminy, określającą zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami gminy (przyjętej na podstawie art. 5a ustawy o samorządzie gminnym). Część gmin, przyjmując takie uchwały, bardzo rozbudowała i sformalizowała proces konsultacji. Działania takie jedynie utrudniły i wydłużyły procedurę konsultacji, a nie przełożyły się na zwiększenie społecznej partycypacji.
Czytaj też: Prawna regulacja konsultacji społecznych w Polsce i tryb ich przeprowadzenia >
Ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju określa jednak minimalne wymagania konsultacyjne: wójt, burmistrz lub prezydent miasta, odpowiedzialny za opracowanie projektu strategii, ma obowiązek upublicznienia informacji o prowadzonych konsultacjach na stronie internetowej danej gminy, podając termin konsultacji i informację o sposobie przekazywania uwag do projektu dokumentu strategicznego, a także informację o terminie i miejscu spotkań konsultacyjnych. Dodatkowo informacja taka może zostać opublikowana w lokalnej prasie, gdzie podaje się m.in. adres strony internetowej, na której opublikowany został projekt dokumentu strategicznego.
Termin przekazywania uwag do projektu dokumentu strategicznego nie może być krótszy niż 35 dni od dnia ogłoszenia konsultacji. Dodatkowo ustawa nakazuje władzom gminy opracowanie, w terminie 30 dni od zakończenia konsultacji, sprawozdania z przebiegu i wyników konsultacji, które zawiera w szczególności ustosunkowanie się do zgłoszonych uwag wraz z uzasadnieniem. Sprawozdanie takie musi zostać zamieszczone na stronie internetowej gminy.
Konsultacje społeczne pozwalają rozpoznać potrzeby społeczności
Określony w Ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju wykaz form i terminów działań konsultacyjnych, to katalog minimalny. Jednak wielu włodarzy gmin za wartość uznaje nie tylko sam dokument strategiczny, ale już proces opracowywania strategii rozwoju gminy. Wychodzą z założenia, że poprzez aktywne włączenie mieszkańców, może być to jednocześnie proces konstytuujący lokalną wspólnotę, jednoczący ją wokół celów, dający możliwość podejmowania decyzji w sprawach publicznych wspólnie przez organy samorządowe i mieszkańców. Zakładają, że współpraca na etapie opracowywania dokumentu strategicznego ułatwi w przyszłości jej realizację.
Czytaj też: Socjotechniczny wymiar konsultacji społecznych >
Konsultacje społeczne pozwalają na właściwe zrozumienie interesów i rozpoznanie potrzeb całej społeczności, ale też występujących w niej różnych środowisk społecznych, gospodarczych i zawodowych, a następnie udzielenie na nie odpowiedzi w treści dokumentu strategicznego. Dają szanse na spojrzenie na poszczególne zagadnienia z różnych punktów widzenia, a nawet na zminimalizowanie prawdopodobieństwa popełnienia błędu. Pełnią ważną funkcję edukacyjną: z jednej strony będąc kuźnią przyszłych elit, z drugiej dając szansę na skorzystanie z ich wyjątkowej, wielokrotnie nawet eksperckiej wiedzy, bezcennej w poszukiwaniu najlepszych rozwiązań w działaniach rozwojowych.
Jakub Michałowski, prezes Wielkopolskiej Akademii Nauki i Rozwoju, której eksperci wspierali kilkaset gmin w pracach nad dokumentami strategicznymi, podkreśla, że aby konsultacje mogły rzeczywiście przynieść wskazany powyżej efekt, nie mogą być traktowane tylko jako element obligatoryjny, wymagany ustawą, do odhaczenia. Konieczny jest właściwy dobór metod i narzędzi prowadzenia dialogu – sprawdzony w danej społeczności lokalnej, wykorzystujący właściwe dla niej kanały komunikacji, a także narzędzi zbierania opinii i reagowania na nie. Wymagane ustawą spotkania konsultacyjne, zwoływane zasadniczo po upływie terminu do złożenia uwag, można uzupełnić np. badaniami ilościowymi (np. ankiety), wywiadami pogłębionymi z lokalnymi liderami opinii, zbieraniem uwag w formie ustnej (protokołowane spotkanie) i pisemnej, warsztatami, otwartymi panelami, spotkaniami w wąskich grupach roboczych i innymi z tego bardzo otwartego katalogu. W dobie pandemii, ale też rozwijającej się dynamicznie cyfryzacji administracji, konieczne jest uruchomienie jak najbardziej dostępnych i przyjaznych mieszkańcowi narzędzi zdalnych.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.