Według tego przepisu, ustawa zasadnicza stanowi, że Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności.

Czytaj: Prezes PiS oczekuje dymisji szefa NIK 

Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Na każdym etapie postępowania

W opinii prawnej przygotowanej w 2016 r. dla przewodniczącego Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka Senatu, prof. Michała Seweryńskiego, przez nieżyjącego już prof. dr hab. Bogusława Banaszaka Konstytucja nie określa, czy immunitet prezesa NIK dotyczy działań czy zaniechań wiążących się ze sprawowaniem urzędu. - Należy przyjąć, że jego zakres jest szeroki i obejmuje wszelkie działania i zaniechania, bez względu, kiedy i w jakich okolicznościach zostały popełnione. Z zastrzeżeniem, że immunitet nie obejmuje spraw cywilnych - pisał ekspert

Czytaj: Prezes PiS oczekuje dymisji prezesa NIK   
                    
 Immunitet dotyczy wszystkich stadiów procesu karnego, tj. postępowania przygotowawczego, jurysdykcyjnego i wykonawczego - dodaje Banaszak. - W przypadku pierwszego etapu, zgoda Sejmu powinna zostać udzielona przed przekształceniem się procesu z fazy in rem w fazę ad personam.

Odwołanie po wyroku Trybunału Stanu

Jak wskazuje Paweł Cichosz w Biuletynie Absolwentów KUL, wśród podstaw odwołania Prezesa NIK z zajmowanego stanowiska jest wydanie wobec niego przez Trybunał Stanu orzeczenia o zakazie zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością. Osoby pełniące najważniejsze funkcje w państwie, w tym Prezes NIK, odpowiadają przed Trybunałem za naruszenie chociażby nieumyślnie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania (art. 198 ust. 1 Konstytucji)

 Ustawa nie określa, jakiego rodzaju mają to być naruszenia. Organy stosujące te przepisy mają możliwość dość szerokiej interpretacji sformułowania „naruszenie chociażby nieumyślnie Konstytucji lub ustawy”. Odpowiedzialność Prezesa NIK przed Trybunałem Stanu nie obejmuje czynów zabronionych pod groźbą kary, jak ma to miejsce w odniesieniu do Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów i członków Rady Ministrów.

Odpowiedzialność karna

Zdaniem Cichosza, uregulowanie procedury uchylenia Prezesowi NIK immunitetu przez Sejm w zakresie pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej, jest wyrazem dążenia ustawodawcy do urealnienia zasady równości wszystkich wobec prawa i podkreśleniem nadrzędnej roli Sejmu wobec NIK.

- Immunitet, który posiada prezes NIK, stanowi tylko względną ochronę przed odpowiedzialnością karną za popełnione czyny zabronione - podkreśla autor.


Ustawa o NIK znowelizowana w 2016 r. ustaliła procedurę uchylenia immunitetu prezesowi NIK. według tej ustawy wniosek o wyrażenie zgody na pociągnięcie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli do odpowiedzialności karnej w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego składa się za pośrednictwem Prokuratora Generalnego. Marszałek Sejmu przekazuje wniosek odpowiedniej komisji sejmowej, jeśli wniosek spełnia wymogi formalne.

Sejm wyraża zgodę na pociągnięcie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli do odpowiedzialności karnej w drodze uchwały podjętej bezwzględną większością ustawowej liczby posłów. Nieuzyskanie wymaganej większości głosów oznacza podjęcie uchwały o niewyrażeniu zgody na pociągnięcie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli do odpowiedzialności karnej.

Podstawową wadą procedury uchylania immunitetu jest  jednak brak terminów do rozpatrzenia wniosku w tej sprawie. Może to powodować, że sprawa będzie przez długi okres pozostawać w stanie „zawieszenia”, a Prezes nie będzie mógł oczyścić się z za-rzutów przed sądem.