Prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy (UD239) rozpoczęły się jeszcze w ubiegłym roku. Pod koniec marca 2022 r. do strony samorządowej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji skierowało jego kolejną wersję.

Po co nowelizacja, skoro jest umowa?

Z Oceny Skutków Regulacji projektu wynika, że nowelizacja ma stanowić realizację postanowień zawartej 29 maja 2020 r. umowy pomiędzy Rzeczpospolitą Polską i Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej w sprawie udziału w niektórych wyborach przez obywateli jednego państwa zamieszkujących na terytorium drugiego państwa. Umowa została ratyfikowana przez Prezydenta RP za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ratyfikacyjnej z 27 października 2020 r. i ogłoszona w Dzienniku Ustaw RP.

W wyniku umowy, obywatele Polski zachowają prawa wyborcze w wyborach samorządowych, analogiczne do tych, które posiadali do momentu wystąpienia Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej, a obywatele Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, którzy legalnie zamieszkują w Polsce, utrzymają czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do rad gmin oraz czynne prawo wyborcze w wyborach wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, jakie posiadali do momentu tzw. Brexitu.

Skutkiem prawnym związania Rzeczypospolitej Polskiej Umową będzie potrzeba nowelizacji przepisów ustawy Kodeks wyborczy, gdyż przyznanie praw wyborczych obywatelom państwa trzeciego jest regulacją nie dającą się pogodzić z postanowieniami Kodeksu wyborczego. Wprawdzie, zgodnie z art. 91 ust. 2 Konstytucji RP, umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową, jednak mając na względzie konstytucyjną zasadę zaufania obywateli do państwa oraz stanowionego przez nie prawa, a także z uwagi na zasady prawidłowej legislacji, niezbędne jest dostosowanie przepisów Kodeksu wyborczego do regulacji zawartych w umowie.

Czytaj także: Po Brexicie prawa pobytu Polaków na wyspach i Brytyjczyków w Polsce bez zmian>>

 

Kodeks wyborczy. Przepisy

Sprawdź  

Co zmienia projekt?

Najważniejsze zmiany, które projekt nowelizacji ma wprowadzić do Kodeksu wyborczego dotyczą treści jego art. 10 i art. 11. Pierwszy reguluje czynne prawo wyborcze, czyli mówi o tym kto może głosować w wyborach, a kto nie i dlaczego. Drugi reguluje bierne prawo wyborcze, czyli mówi o tym, kto w danych wyborach (np. parlamentarnych, prezydenckich czy samorządowych) może kandydować.

Z projektu nowelizacji wynika, że mieszkającemu w Polsce obywatelowi Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej będzie przysługiwało czynne prawo wyborcze w wyborach do rad gmin (zmiana w art. 10 par. 1 pkt 3 lit. A Kodeksu wyborczego) w gminie, na której terenie stale zamieszkuje. A skoro tak, to zgodnie z treścią art. 10 par. 1 pkt 4 Kodeksu wyborczego takiemu obywatelowi Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej będzie przysługiwało także prawo głosowania w wyborach.

Z przyznania obywatelom Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej czynnego prawa wyborczego w wyborach do rady gminy wynikać będzie także prawo do kandydowania w wyborach na gminnego radnego w tej gminie w Polsce, w której obywatel ten stale mieszka. Zgodnie bowiem z treścią art. 11 ust. 1 pkt 5 Kodeksu wyborczego prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) ma w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego - osoba mająca prawo wybierania tych organów.

Jeżeli chodzi natomiast o projektowaną zmianę w art. 11 Kodeksu wyborczego, to dotyczy ona § 3 tego artykułu, który wskazuje komu prawo wybieralności nie przysługuje. Zgodnie z obecnym brzmieniem tego paragrafu „Prawa wybieralności nie ma obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, pozbawiony prawa wybieralności w państwie członkowskim Unii Europejskiej, którego jest obywatelem.”. Projekt rozszerza jego treść o obywateli Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej pozbawionych prawa wybieralności zgodnie z przepisami prawa obowiązującymi w tym państwie.

Prawa wyborcze na Wyspach Brytyjskich

Obywatele państw Unii Europejskiej będący legalnymi rezydentami w Zjednoczonym Królestwie (tj. posiadający tzw. settled status lub pre-settled status) mogą głosować w wyborach lokalnych przeprowadzanych na terytorium tego państwa.

Do głosowań tych, w przypadku Anglii, należą:

  • wybory burmistrza (Elected Mayor),
  • wybory do rady lokalnej (Council and Parish Council)
  • wybory specjalnego komisarza ds. Policji (Police and Crime Comissioner; nadzoruje on pracę policji w dużych miastach).

Ponadto obywatele UE będący legalnymi rezydentami w Wielkiej Brytanii (UK) mogą głosować w wyborach do:

  • Parlamentu Szkockiego
  • Zgromadzeń Walii i Irlandii Północnej
  • ciał samorządowych Szkocji, Walii i Irlandii Północnej,
  • w zależności od lokalnej struktury samorządowej – np. w Szkocji mogą brać udział w wyborach do Urzędu ds. Parków Narodowych (National Parks Authority).

Nowy kodeks wyborczy na lata 2021-2022 w Zjednoczonym Królestwie ograniczy wyżej opisane prawo głosu w wyborach lokalnych obywateli UE do osób, które zamieszkały w UK przed 31 grudnia 2020 r. Wyjątkiem są obywatele tych państw, z którymi UK zawarła dwustronne porozumienia. Oprócz Polski są to także Hiszpania, Portugalia (te umowy jeszcze nie weszły w życie) i Luksemburg.