Korupcja w ocenie Polaków

Badania CBOS pokazują, iż Polacy uważają korupcję w swoim kraju za duży problem. W latach 2006-2010 odsetek osób tak uważających zmniejszył się tylko o 6 punktów procentowych i wyniósł 87%. Dziedziny życia społecznego, w których – zdaniem Polaków – korupcja występuje najczęściej, to polityka (60% wskazań) i służba zdrowia (58%). Na trzecim miejscu znalazła się administracja samorządowa. Przynajmniej jedna czwarta ankietowanych uważa, że korupcja szczególnie często występuje w urzędach gminnych, powiatowych, wojewódzkich (31%). Ponad połowa Polaków (55%) jest przekonana, że korupcja zdarza się równie często na szczeblu lokalnym, jak i centralnym. Jedna czwarta (25%) uważa, że przypadki wykorzystywania funkcji publicznych dla czerpania nieuzasadnionych korzyści częstsze są w centralnych organach władzy, a co dziewiąty (11%) sądzi, że częściej zdarzają się na szczeblu lokalnym. Prawie połowa badanych (47%) jest przekonana, że w ostatnim roku korupcja w Polsce utrzymywała się na tym samym poziomie, a tylko co ósmy respondent (12%) twierdzi, że zmalała. Ponad połowa ankietowanych (56%) jest zdania, że istnieje w Polsce polityczna wola zwalczania korupcji [5].

W ogłaszanym corocznie przez Transparency International Indeksie Percepcji Korupcji Polska od 2006 roku systematycznie poprawia swoją ocenę. Indeks z 2010 przyznał Polsce 5,3 pkt. Z krajów UE lepiej od nas oceniono 17 krajów, a gorzej 9. Indeks Percepcja Korupcji nie jest wskaźnikiem poziomu skorumpowania danego kraju, pokazuje on, jak poziom przejrzystości życia publicznego w danym kraju jest postrzegany przez badanych. Obecnie korupcja stosunkowo najczęściej zagraża następującym procesom: przyznawaniu zamówień z funduszy publicznych, wydawaniu decyzji i zezwoleń oraz stanowieniu prawa.

Działania antykorupcyjne

Jak podkreślają autorzy raportu: Jak walczyć z korupcją?, w Polsce istnieje wiele instytucji powołanych do walki z korupcją. W policji zostały utworzone w tym celu specjalne wydziały, działają także: Centralne Biuro Śledcze, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego czy utworzone w 2006 roku Centralne Biuro Antykorupcyjne, dysponujące wieloma uprawnieniami i narzędziami, takimi jak: zakładanie podsłuchów czy stosowanie środków przymusu bezpośredniego [2].@page_break@

W wyniku nowelizacji do Kodeksu karnego wprowadzano nowe przestępstwa korupcyjne, takie jak korupcja wyborcza, korupcja w sporcie, w biznesie. Wprowadzono też zasadę niekarania osób wręczających łapówkę, o ile zawiadomią o tym organy ścigania.

Mimo tych zmian społeczeństwo słabo ocenia zaangażowanie struktur państwa w zwalczanie patologii korupcyjnej. W badaniu CBOS-u z 2010 roku 46% respondentów negatywnie ocenia działania rządu w tej dziedzinie, 38% ma pozytywną opinię na ten temat.

Autorzy przywołanego raportu podkreślają, iż znacznie większy nacisk należy obecnie położyć na działania prewencyjne. Przede wszystkim potrzebne jest utworzenie ciała promującego i wdrażającego działania zapobiegające korupcji ( wykonywanie tych zadań można przekazać instytucji już istniejącej). Obowiązek ten wynika z Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji (art. 5 i 6), którą Polska ratyfikowała w 2006 roku. Metody prewencyjne to nie tylko edukacja i kodeksy etyczne, ale przede wszystkim mechanizmy zabezpieczające przed korupcją, to stworzenie systemu bezpiecznego informowania o nieprawidłowościach występujących w instytucjach publicznych.

Budując wizję działań antykorupcyjnych, należy w pierwszej kolejności sformułować cele strategiczne. Pierwszą strategię antykorupcyjną w Polsce opracowano w Ministerstwie Finansów w 2000 r., nigdy jednak nie rozpoczęto jej implementacji. W przywoływanym raporcie „Jak walczyć z korupcją?” zaproponowano cele strategiczne, których realizacja mogłaby doprowadzić do istotnych zmian jakościowych w analizowanym obszarze.

Są to:
• spowodowanie zmiany postawy obywatelskiej na taką, która uznaje, że normalność to brak korupcji;
• ukształtowanie w świadomości społecznej przekonania, że zadaniem władz jest stałe ograniczanie korupcji;
• zrównoważenie działań w trzech filarach: prewencji, represji i edukacji;
• znalezienie się Polski w pierwszej dziesiątce krajów UE pod względem przejrzystości administracji.
Istotnym elementem zwalczania korupcji jest też skuteczne funkcjonowanie instytucji kontrolującej prawidłowość działania administracji w kontekście przestępstw korupcyjnych. Ponadto, samo usprawnienie działania administracji może stanowić narzędzie ograniczające korupcję urzędniczą.@page_break@
 

Jak podają B. Kudrycka i T. G. Grosse, kierunki zmian wprowadzone na świecie, to m.in.:
• wprowadzenie systemu menedżerskiego – wyłanianie dyrektorów w drodze konkursów, powierzanie im funkcji na podstawie umowy o dzieło, rozliczanie ich pracy, w tym ocenianie przejrzystości procedur oraz jawności postępowania;
• wprowadzenie systemu motywacyjnego w urzędzie – powinien on uwzględniać rozwój pracownika i jakość pracy;
• wprowadzenie systemu „szybkiej ścieżki decyzyjnej” – dotyczy spraw, za przyspieszenie których petent zgodził się ponieść dodatkową opłatę, trafia więc ona do budżetu urzędu a nie do kieszeni urzędnika;
• wprowadzenie większej liczby urzędników do obsługi w sytuacji kolejek interesantów – zmniejsza to przeciążenie urzędników pracą, pozwala klientowi zwrócić się do innego urzędnika, gdy pierwszy będzie oczekiwał zadośćuczynienia;
• autoryzacja niektórych decyzji przez różnych urzędników lub instytucje – dotyczy to przede wszystkim decyzji strategicznych;
• wprowadzenie nowoczesnych metod technologicznych i informatycznych, zwłaszcza za pomocą Internetu – zwiększa to przejrzystość działań administracji, lepszego informowania obywateli;
• oddzielenie funkcji przygotowania decyzji od jej wprowadzenia w życie – proces decyzyjny rozbity na kilka podmiotów trudniej poddaje się korupcji;
• wprowadzanie szkoleń – przede wszystkim dotyczących zmian organizacyjnych, mających na celu unikania sytuacji korupcyjnych oraz szkoleń z zasad etyki zawodowej;
• wprowadzenie systemu służby cywilnej –system ten opiera się na bezstronności i uczciwości urzędników, stabilności zatrudnienia, zachowania neutralności politycznej oraz wprowadzeniu obowiązku doskonalenia zawodowego.

Dobrym przykładem koordynacji działań zapobiegających korupcji w jednostkach administracji publicznej jest holenderskie Biuro Rozwoju Etyki w Sektorze Publicznym. Jest to państwowa, lecz niezależna instytucja zajmująca się m.in. doradztwem oraz pomocą holenderskim instytucjom publicznym w tworzeniu własnych systemów zabezpieczeń przed korupcją. Pomoc Biura obejmuje sprawy prawne, organizacyjne oraz wdrażanie sprawdzonych już rozwiązań i narzędzi.

Podsumowanie

Korupcja jest złem dotykającym każdego obywatela. Jej koszty ponosi bowiem całe społeczeństwo. Tylko konsekwentna realizacja skorelowanych ze sobą działań z zakresu prewencji, represji i edukacji stwarza realne szanse na ograniczanie zjawiska korupcji w Polsce, w tym korupcji w administracji samorządowej. Pożądane jest uchwalenie jednego aktu prawnego regulującego w sposób kompleksowy zagadnienia antykorupcyjne we wszystkich sferach życia publicznego.

Szczególnej przejrzystości wymagają w samorządach działania związane ze sprzedażą nieruchomości, dzierżawą, wydawaniem pozwoleń, np. na budowę, organizowaniem przetargów. Działania te wymagają przejrzystych procedur, promujących uczciwą konkurencję i zniechęcających do stosowania praktyk korupcyjnych.. Istotna jest także wrażliwość społeczna na wszelkie przejawy korupcji, stąd należy zwiększać świadomość publiczną i promować etyczne wzorce postępowania.

Pisaliśmy o tym również:
Samorządy są zagrożone działalnością korupcyjną

Przydatne źródła:
1.Opinia publiczna o korupcji i lobbingu w Polsce, Centrum Badania Opinii Społecznej w Polsce, Warszawa 2010 [.pdf],
2.Jak walczyć z korupcją? Zasady tworzenia i wdrażania strategii antykorupcyjnej dla Polski, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2010.