Świadczenia rzeczowe w czasie pokoju to obowiązek nakładany na urzędy i instytucje państwowe, przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne, a także na osoby fizyczne, który polega na oddaniu do używania posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych na cele przygotowania obrony państwa, a także na cele zwalczania klęsk żywiołowych, likwidacji ich skutków oraz zarządzania kryzysowego. Armia może zainteresować się zarówno terenami, pomieszczeniami (np. magazyny), środkami transportowymi (np. samochody ciężarowe i typu SUW), maszynami i innym sprzętem (np. koparki, ładowarki, spycharki, równiarki, zgarniarki oraz pozostałe maszyny do robót ziemnych, agregaty prądotwórcze, wózki transportowe i widłowe). Świadczenia rzeczowe mogą być wykorzystywane na rzecz:

  • Sił Zbrojnych,
  • jednostek przewidzianych do militaryzacji,
  • jednostek organizacyjnych wykonujących zadania na potrzeby obrony państwa, zwalczania klęsk żywiołowych, likwidacji ich skutków oraz zarządzania kryzysowego.

Przepisy ustawy o obronie Ojczyzny określają, na jaki czas podmioty te mogą przejąć nieruchomości lub ruchomości:

  • sprawdzenie gotowości mobilizacyjnej Sił Zbrojnych – 48 godzin;
  • ćwiczenia wojskowe – 7 dni;
  • nieruchomości udostępnione na potrzeby rejestracji i kwalifikacji wojskowej – na czas ich przeprowadzenia;
  • zwalczanie klęsk żywiołowych oraz likwidacja ich skutków – do ustania potrzeby wykorzystania przedmiotu świadczeń.

 

 

Decyzja zaskarżalna, wezwanie już nie

Decyzję o świadczeniach rzeczowych w trybie administracyjnym wydaje wójt, burmistrz, prezydent, na wniosek uprawnionych podmiotów (jest ich kilkadziesiąt od szefa wojskowego centrum rekrutacji po policję, ABW, straż pożarną i KAS) w przypadku nieruchomości – właściwy dla miejsca jego położenia, w przypadku ruchomości - miejsca zamieszkania albo siedziby podmiotu lub osoby, na którą nałożono obowiązek. Od decyzji można się odwołać, jednak, co do zasady, wykonanie obowiązków odbywa się na wezwanie.

- Wezwanie właściwego organu, czyli wójta, burmistrza czy prezydenta miasta nie jest decyzją administracyjną, zatem nie przysługuje od niego odwołanie. Jest jedynie zawiadomieniem o dacie wykonania obowiązku świadczeń rzeczowych, należy je uznać za czynność materialno-techniczną. Obowiązek wynika bowiem z samej decyzji o nałożeniu obowiązku świadczeń rzeczowych, a w wezwaniu zostaje określona jedynie data – wyjaśnia Joanna Bulira, radca prawny, praktyk w dziedzinie prawa wojskowego, współautorka komentarza do ustawy o obronie Ojczyzny. 

A wojsko coraz chętniej korzysta ze świadczeń - nie tylko na cele kwalifikacji wojskowej. Zgodnie z rozporządzeniem MON z 16 października 2023 r. limit świadczeń rzeczowych określony na 2024 wynosi:

  • 450 pojazdów samochodowych
  • 110 przyczep (naczep) 
  • 10 maszyn wraz z niezbędnym wyposażeniem

na potrzeby jednostek organizacyjnych Sił Zbrojnych RP związanych z przeprowadzaniem ćwiczeń wojskowych, w tym organizowanych w trybie natychmiastowego stawiennictwa żołnierzy rezerwy i sprawdzaniem gotowości mobilizacyjnej Sił Zbrojnych. Dekadę temu potrzeby wojska były o połowę mniejsze.

Czytaj też w LEX: Zadania JST w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny >

 

Od pół roku jest luka w przepisach

Od 23 października 2023 r., kiedy moc utraciło rozporządzenie Rady Ministrów z 3 sierpnia 2004 r. w sprawie świadczeń rzeczowych na rzecz obrony w czasie pokoju, brakuje przepisów wykonawczych regulujących tę materię. Resort obrony narodowej taki projekt rozporządzenia przygotował. Powiela on większość dotychczasowych rozwiązań, ale też zawiera nowe. W projekcie umożliwiono stronie, która nie zgadza się z ustaloną wysokością odszkodowania, dochodzenie swoich praw w drodze postępowania sądowego. Projektowane przepisy porządkują i precyzują również sposób dokonywania oględzin nieruchomości i rzeczy ruchomych poprzez wskazanie czynności do wykonania w tym zakresie. Dodatkowo zaproponowano dwa nowe załączniki, tj.: „Zaświadczenie o dostarczeniu/udostępnieniu świadczenia rzeczowego na rzecz obrony” oraz „Zawiadomienie o terminie zwrotu/niemożliwości zwrotu świadczenia rzeczowego na rzecz obrony”, które doprecyzowały tryb przyjęcia i zwrotu świadczeń rzeczowych”.

W projektowanym rozporządzeniu zaproponowano nowe, dobowe kwoty dotyczące dobowych stawek ryczałtu za używanie poszczególnych przedmiotów świadczeń rzeczowych. Ich wysokość ma w stosunku do roku 2005 wzrosnąć o 220 procent. I tak jak do tej pory podlegać corocznej waloryzacji średniorocznym wskaźnikiem wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w poprzednim roku kalendarzowym, ogłaszanym przez Prezesa GUS. Przykładowo, obecnie stawka ryczałtu za używanie samochodu:

  • o ładowności do 2 ton wynosi 156,80 zł – ma wynieść 259,89 zł,
  • o ładowności od 2 do 8 ton 272,67 zł – wzrośnie do 451, 95 zł,
  • o ładowności powyżej 8 ton 395,37 zł – wzrośnie do 813,49 zł.

Czytaj też w LEX: Organizacja przez JST świadczeń osobistych i rzeczowych na rzecz obrony w czasie pokoju >

Przeczytaj także: Osoba z poważną niepełnosprawnością nie będzie już musiała osobiście stawać na komisji wojskowej

Projektowane przepisy mogą utrudnić dochodzenie odszkodowania

Przepisy projektowanego rozporządzenia normują kwestie odszkodowania, w przypadku gdyby np. samochód lub sprzęt uległ zniszczeniu bądź uszkodzeniu. Zdaniem ekspertów nie uwzględniają jednak wszystkich warunków prawnych i gospodarczych. Dr Katarzyny Grzelak-Bach, koordynator Oceny Skutków Regulacji w KPRM, proponuje, aby rozszerzyć kręgu podmiotów uprawnionych do złożenia wniosku o odszkodowanie (obecnie ograniczonego do posiadacza nieruchomości lub rzeczy ruchomych, lub jego spadkobiercy) do cesjonariusza, na rzecz którego przelano wierzytelność o odszkodowanie (art. 509 k.c.). Podobne wątpliwości mogą pojawić się w przypadku ubezpieczyciela, który w całości lub części zaspokoił roszczenia odszkodowawcze posiadacza rzeczy, a który nabywa jego roszczenie przeciwko sprawcy szkody. Jej zdaniem problemy mogą pojawić się w przypadku np. leasingowanego samochodu, który leasingobiorca podnajmuje na mocy porozumienia z leasingodawcą. A takie sytuacje w obrocie gospodarczym nie są rzadością.

- W przypadku zniszczenia samochodu szkodę poniosą wszystkie trzy podmioty: leasingodawca będący właścicielem samochodu, leasingobiorca oraz wynajmujący, który na przykład używał samochodu do prowadzenia działalności gospodarczej i który przez jego brak nie jest w stanie zrealizować zamówień. Co więcej, wszystkie ww. podmioty są posiadaczami rzeczy, samoistnymi lub zależnymi – wskazuje ekspertka.

Według projektowanych przepisów w sprawach przyznawania odszkodowania i ustalania jego wysokości właściwa jest komisja powołana przez świadczeniobiorcę, w składzie:

  1. przedstawiciel jednostki organizacyjnej, na rzecz której przedmioty świadczeń zostały udostępnione;
  2. posiadacz nieruchomości lub rzeczy ruchomych lub jego przedstawiciel;
  3. rzeczoznawca.

Podstawę do wypłaty odszkodowania stanowi protokół ustalający wysokość odszkodowania, sporządzony przez komisję. Strona, która nie zgadza się z ustaloną wysokością odszkodowania, może w terminie 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o przyznaniu odszkodowania, żądać ustalenia jego wysokości w drodze postępowania sądowego. Zdaniem dr Katarzyny Grzelak-Bach lepszym rozwiązaniem byłoby, aby komisja wydawała decyzję administracyjną, którą kończyłaby postępowanie w sprawie o odszkodowanie. Protokół nie jest aktem administracyjnym, a zapisem czynności podejmowanej w postępowaniu administracyjnym.

Przeczytaj także: Prezydent nie musi badać, czy armia akurat takiej terenówki potrzebuje
 

Nieprecyzyjny tryb zaskarżenia

- Należałoby również rozważyć określenie trybu odwoławczego w postępowaniu o ustalenie odszkodowania, w szczególności w kontekście konstytucyjnego prawa każdej ze stron do zaskarżenia decyzji wydanych w pierwszej instancji i wynikającej z niej zasady dwuinstancyjności postępowania określonej w art. 15 k.p.a. W odniesieniu do możliwości ustalenia przez stronę wysokości odszkodowania w drodze postępowania sądowego, należałoby wyjaśnić i doprecyzować w przepisach, w jakim trybie możliwe będzie zaskarżenie decyzji komisji. Nie wiadomo bowiem, jaki akt administracyjny wydaje komisja i co miałoby być przedmiotem skargi: protokół czy zawiadomienie o przyznaniu odszkodowania do sądu administracyjnego – wskazuje dr Katarzyny Grzelak-Bach. 

Eksperci wskazują też, że z uwagi na fakt, że stan techniczny przedmiotu może być przedmiotem sporu, należy doprecyzować treść protokołu, wskazując, że opis uszkodzeń powinien być szczegółowy i powinien zawierać zdjęcia uszkodzeń, jeśli jest to możliwe bez konieczności podejmowania czynności zmierzających do poważnej ingerencji w zwracany przedmiot.

Projektowane przepisy zakładają, że decyzję o przeznaczeniu nieruchomości lub rzeczy ruchomej na cele świadczeń uchyla się w razie m.in. zmiany miejsca pobytu stałego albo pobytu czasowego trwającego ponad trzy miesiące, polegającej na zameldowaniu się w miejscowości położonej na obszarze innej gminy. W procesie konsultacji zwracano jednak uwagę, że fakt, że posiadacz nieruchomości zmienił miejsce pobytu, nie wpływa na ocenę, czy nieruchomość jest przydatna na potrzeby świadczeń, a tak sformułowany przepis otwiera lukę -  może ponadto prowadzić do celowego (nieuczciwego) przemeldowania się posiadacza w celu uchylenia decyzji.

Sprawdź też w LEX:

 

Obrona Ojczyzny. Komentarz

Hubert Królikowski

Sprawdź  

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.