Jednoznacznie sformułowane dyspozycje zawarte w przepisach obu ustaw dotyczące zastępców wójta, analizowane z perspektywy przełomu kadencji organów jednostek samorządu terytorialnego [j.s.t.] budzą jednak wiele wątpliwości i wywołują pytania, na które trudno znaleźć jednoznaczną odpowiedź.

1. Czy statut gminy może określać liczbę zastepców wójta?

Zdecydowanie nie. Statut nie może rozstrzygać o liczbie zastępców wójta, gdyż art. 26a ustawy o samorządzie gminnym sprawę tę jednoznacznie pozostawił do uznania wójtowi, określając, że wyłącznie wójt, w formie zarządzenia, w granicach limitu uzależnionego od ilości mieszkańców gminy, stanowi o liczbie swoich zastępców. Rada gminy, nie może np. powołując się na art. 3 ust. 1 ustawy, (o ustruju gminy stanowi jej statut) zmiejszyć tego limitu ani ustalić stałej liczby zastępców w granicach limitu. Rada nie może również w statucie zobowiązać wójta do powołania określonej liczby zastępców.

Brzmienie art. 26a nie pozwala także przyjąć interpretacji, że zarządzenie w sprawie liczby zastępców wójta jest zbędne, gdyż wójt kompetencję tą materializuje poprzez sam fakt ich powołania. Użycie przez ustawodawcę określenia „swoich” rozstrzyga także, że dokonane w tym zakresie ustalenia poprzedniego wójta tracą moc wraz z nastaniem nowego wójta i wymagają ponownego roztrzygnięcia. 

Wzór zarządzenia w sprawie ustalenia liczby zastepców wójta

2. Czy regulamin urzędu gminy może określać liczbę zastępców wójta?

W tym przypadku, zdaniem autora, odpowiedź brzmi, zdecydowanie tak. Zgodnie z art. 33 ustawy o samorządzie gminnym , wójt m.in.:
1. wykonuje zadania przy pomocy urzędu gminy.
2. jest jego kierownikiem i wykonuje uprawnienia zwierzchnika służbowego w stosunku do pracowników urzędu.
3. może powierzyć (przy odpowiednim sformułowaniu także w regulaminie) prowadzenie określonych spraw gminy w swoim imieniu zastępcy wójta oraz sekretarzowi gminy.
4. określa organizację i zasady funkcjonowania urzędu gminy nadając mu regulamin organizacyjny.

Regulamin organizacyjny wójt nadaje przy zastosowaniu formy zarządzenia, co zadość czyni wymogom ustawy o samorządzie gminnym dotyczącym sposobu ustalenia liczby zastępców wójta. Z racjonalnego punktu widzenia nie ma powodu, aby regulację wymienionych spraw rozproszyć w różnych dokumentach (zarządzeniach), a nawet nie ma lepszego „miejsca” od regulaminu, do ustalenia wszelkich zasad organizacji i zarządzania urzędem gminy. Liczba zastępców wójta ma zdecydowany wpływ na kształt regulaminu i organizacji pracy urzędu gminy.

Inaczej, regulamin, w którym nie będzie rozstrzygniętej kwestii zastępców kierownika jednostki, której dotyczy, relacji między nimi oraz zakresu ich zadań i odpowiedzialności, będzie regulaminem niekompletnym.

Dla uspokojenia osób, które ocenią przedstawione w tym punkcie rozważania, jako komplikowanie sprawy można ująć ją jeszcze inaczej. Jeżeli z regulaminu organizacyjnego urzędu gminy wynika ilu powinno być zastępców wójta, zdaniem autora, nie jest konieczne podejmowanie odrębnego (dodatkowego) zarządzenia w tej sprawie.

3. Czy w takim razie (przyjmując argumenty z pytania nr 2) regulamin może rozstrzygać kwestie „kolejności” zastępców wójta?

Wydaje się, że tzw. ponumerowania zastępców oznaczającego w praktyce hierachizację osób pełniących równorzędne stanowiska, w tym szczególnie wyznaczenie tzw. pierwszego zastępcy, wbrew art. 26a ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym , nie da się dokonać w oderwaniu od jednoczesnego przydziału, czy podziału obowiązków między nimi, co także (może) powinno być zapisane w regulaminie organizacyjnym.

Tak postawienie sprawy ma dodatkowy plus. Wymusza odpowiednie (przez wielu pewnie określone, jako utopijne) podejście do doboru kadry, tzn. wójt najpierw rozstrzyga kwestię podstawową, jaką rolę w gminie pod jego kierownictwem mają pełnić zastępcy a następnie dobiera odpowiednich ludzi, a nie odwrotnie.

Założenie, że zastępca, jak sama nazwa wskazuje, ma przede wszystkim zastępować wójta podczas jego nieobecności jest zbyt daleko idącym uproszczeniem, chociaż nie możemy przyjąć, że nienazwanie go przez ustawodawcę np. wicewójtem jest przypadkowe. Zgodnie z art. 28g ustawy, w przypadku przemijającej (określonej w ustawie) przeszkody w wykonywaniu zadań i kompetencji przez wójta - jego zadania i kompetencje przejmuje zastępca, a w gminach, w których powołano więcej niż jednego zastępcę - pierwszy zastępca. Jeżeli nie powołano zastępcy albo pierwszego zastępcy lub nie będzie on mógł przejąć obowiązków wójta, Prezes Rady Ministrów, na wniosek wojewody przekazany niezwłocznie za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która przejmie wykonywanie zadań i kompetencji wójta. Warto zaznaczyć, że ustawodawca z niezrozumiałych powodów wykluczył w ten sposób automatyczne przejęcie funkcji wójta przez drugiego i dalszych zastępców.

4. Czy wójt gminy może w ogóle nie powołać swojego zastępcy?

W tej sprawie ustawa o samorządzie gminnym również nie pozwala na alternatywną odpowiedź. Stanowisko zastępcy wójta nie jest obligatoryjne. Art. 26a w ust. 2 ustala jedynie maksymalną ilość zastępców wójta, która… nie może być większa niż:
1) jeden - w gminach do 20 000 mieszkańców, (…) itd.

Potwierdza to także brzmienie art. 28g ust. 2 ustawy, cyt., „Jeżeli nie powołano zastępcy albo pierwszego zastępcy…”.

Przeciwny pogląd jest nieuprawniony chociażby ze względu na brak sankcji czy konsekwencji w związku z niepowołaniem zastępcy/ów, w tym braku wyznaczonego terminu na dokonanie tej czynności.

5. Czy powołanie zatępcy wójta powinno być poprzedzone otwartym i konkurencyjnym naborem?

Wątpliwości na ten temat autor przedstawił w artykule „ Zastępca wójta i skarbnik z konkursu ?”

Ireneusz Krześnicki

Przydatne materiały:
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 223, poz. 1458 ze zm.)

Pobierz wzór:
Wzór zarządzenia w sprawie ustalenia liczby zastepców wójta

Pisaliśmy o tym również:
Kolejne pytania w sprawie zastępców wójta