W statutach gmin określa się zazwyczaj zadania gminy, zasady funkcjonowania organów gminy, a także jednostki pomocnicze gminy. Ustawa ze stycznia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych wprowadziła zmiany, które uwzględnić należy w statutach gmin, powiatów i województw.
Jak wyjaśnia prof. Anna Rakowska-Trela z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego, nowości w ustroju samorządów i sposobie funkcjonowania ich organów to m.in.: wydłużenie kadencji do 5 lat, obligatoryjność budżetu obywatelskiego czy konieczność powołania komisji skarg, wniosków i petycji. Nowelizacja wprowadziła też obowiązek przeprowadzania głosowań na posiedzeniach rad za pomocą urządzeń umożliwiających sporządzenie i utrwalenie imiennego wykazu głosowań radnych oraz transmitowania i utrwalania obrad rad za pomocą urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk.
Ustawodawca doprecyzował też, ilu najmniej radnych może utworzyć klub radnych, istotnie rozszerzył uprawnienia kontrolne radnych, dookreślił znaczenie i tryb udzielania odpowiedzi na interpelacje radnych prze wójta, wprowadził obowiązek wójta składania celem rozpatrzenia przez radę raportu o stanie gminy, powiatu, województwa oraz ustanowił ustawową obywatelską inicjatywę uchwałodawczą.
- Wiele z tych rozwiązań dotyczy ustroju samorządów i reguł funkcjonowania ich organów, które są określone w ich statutach, uchwalenie nowelizacji spowodowało więc konieczność zmiany statutów w zakresie objętym ustawą nowelizującą – tłumaczy Anna Rakowska-Trela.
Inne zmiany w statutach
Według dr Macieja Nowaka z Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie, radcy prawnego, statuty samorządów powinny w możliwie najbardziej precyzyjnym stopniu określać najważniejsze zasady funkcjonowania poszczególnych jednostek.
Maciej Nowak zwraca uwagę na możliwość dokonania innych zmian w statutach. - W jednostkach samorządu terytorialnego należałoby dokonać analizy, czy nie występuje potrzeba zmiany lub dodania regulacji – podkreśla. Mogą to być kwestie dotyczące m.in. tego, że głosowania jawne muszą się odbywać za pomocą urządzeń umożliwiających sporządzenie i utrwalenie imiennego wykazu głosowań radnych. W statucie można uwzględnić również ten element. Jego zdaniem trzeba rozważyć, czy nie istnieje konieczność dostosowania statutu do wydłużenia kadencji jednostek samorządu terytorialnego. - W statutach powinien zostać uwzględniony termin pięcioletni również w zakresie jednostek pomocniczych w gminach - uważa ekspert.
Zobacz też wzór uchwały Ogłoszenie tekstu jednolitego statutu gminy>>
Kiedy należy zmienić statut?
Według prof. Anny Rakowskiej-Treli statuty powinny zostać zmienione jeszcze w tej kadencji. – Po to, by od początku nowej, gdy nowelizacja będzie obowiązywać, były już dostosowane - podkreśla.
Małgorzata Kaptur, przewodnicząca Rady Miejskiej w Mosinie powiedziała nam, że istnieją rozstrzygnięcia obowiązujące od pierwszej sesji rady. - Uznaliśmy, że będzie lepiej, żeby nowa rada miała przygotowany nowy materiał, żeby mogła zacząć normalnie pracować – podkreśliła.
Radni gminy Mosina uchwalili statut we wrześniu, dokonali w nim zmian określonych nowelą ustawy z września oraz regulacji innych spraw organizacyjnych, które ułatwią pracę radzie, m.in. zmniejszenie liczby komisji.
Jak się okazuje, wojewoda wielkopolski wszczął postępowanie nadzorcze i gmina czeka teraz na decyzję ws. statutu. - Nie znamy uwag wojewody, tylko mamy informacje o wszczęciu postępowania nadzorczego, mamy nadzieję, że całego statutu nie uchyli - podkreśla przewodnicząca.
Nie ma statutu, ale obowiązuje ustawa
Według prof. Anny Rakowskiej-Treli w związku ze zmianą statutów można wyróżnić kilka możliwych sytuacji. Jedna z nich zachodzi, kiedy statut jednostki samorządu jest sprzeczny ze znowelizowaną ustawą samorządową, na przykład przewiduje, że klub radnych może stworzyć co najmniej 5 radnych, podczas gdy wedle nowych przepisów ustawowych jest to 3 radnych.
- W takiej sytuacji nowelizacja statutu jest oczywiście pożądana, należy jednak pamiętać, że w polskim ustroju mamy do czynienia z hierarchią źródeł prawa powszechnie obowiązującego, tj. akty znajdujące się w tej hierarchii wyżej uchylają stosowanie aktów stojących niżej. Tym samym, nawet w sytuacji braku zmiany statutu, po wejściu w życie nowelizacji ustawy, zastosowanie będą miały właśnie przepisy ustawy, nie zaś sprzecznego z nią statutu – tłumaczy.
- Opinia prawnika stanowiła, że nawet jeżeli nie będzie uchwalony statut, rada i tak będzie zobowiązana pracować, uwzględniając zmiany ustawowe – potwierdza Małgorzata Kaptur.
Czytaj też: Nowelizacja Kodeksu wyborczego - najważniejsze różnice w stanie prawnym>>
Luka prawna i doregulowania
Ustawa samorządowa po nowelizacji wprost wskazuje, że dana kwestia ma być uregulowana w statucie. - Takie rozwiązania nakładają na organy jednostek samorządu terytorialnego obowiązek wprowadzenia do statutów zakładanych przez ustawodawcę regulacji, w przeciwnym razie będziemy mieli bowiem do czynienia z luką prawną, którą może być trudno wypełnić – podkreśla prof. Anna Rakowska-Trela.
Trzecim i najtrudniejszym przypadkiem jest według niej ten, gdy wydaje się, że nowa regulacja ustawowa jest niepełna, ale ustawodawca nie zawarł żadnej delegacji do doprecyzowania jej w drodze uchwały przez radę. - Wydaje się, że najlepszym przykładem tutaj mogą być nowe uprawnienia kontrolne radnych, w tym np. procedura składania i udzielania odpowiedzi na interpelacje radnych, którym brakuje precyzji – wyjaśnia. Podobne problemy może rodzić także bardzo ogólny przepis stanowiący, że przewodniczący rady gminy wykonuje uprawnienia zwierzchnika służbowego w stosunku do pracowników wykonujących zadania organizacyjne, prawne oraz inne zadania związane z funkcjonowaniem rady gminy.
Zdaniem prof. Rakowskiej-Treli w tym przypadku możliwości „doregulowania” w statutach tych instytucji są ograniczone - każda próba ich uszczegółowienia może spotkać się z zarzutem niedozwolonego ograniczania uprawnień radnych lub wójta. - Tym samym więc w przyjmowaniu rozwiązań statutowych w tym zakresie należy postulować powściągliwość i ostrożność – radzi.
Obecna kadencja samorządów trwa do 16 listopada.
Czytaj też: Nowa ustawa wydłuża kadencję samorządów>>
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.