Pytanie:
Czy siostra może pobierać świadczenie pielęgnacyjne na niepełnosprawnego brata (niepełnosprawność od dzieciństwa), który jest całkowicie ubezwłasnowolniony, a opiekunem prawnym jest jego matka (która też jest osobą o znacznym stopniu niepełnosprawności)?
Ojciec nie żyje i nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu.
Czy matka musi najpierw zrezygnować z bycia opiekunem prawnym syna?

Odpowiedź:
1. Tak, siostra może pobierać świadczenie pielęgnacyjne na niepełnosprawnego brata, jeśli sprawuje opiekę i są spełnione pozostałe przesłanki.
2. Nie, matka nie musi rezygnować z bycia opiekunem prawnym syna.

Uzasadnienie:
Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych - dalej u.ś.r., świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:
1) matce albo ojcu,
2) opiekunowi faktycznemu dziecka,
3) osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
4) innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności

- jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Do osób wymienionych w ust. 1 pkt 4 należy zaliczyć siostrę niepełnosprawnego.

Zgodnie z art. 128 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy - dalej k.r.o., obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej (czyli np. matkę) oraz rodzeństwo (w opisanej sytuacji – siostrę).

Art. 129 k.r.o. reguluje kolejność obowiązku alimentacyjnego. Obciąża on zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem. Jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych obowiązek alimentacyjny obciąża bliższych stopniem przed dalszymi, a obowiązek alimentacyjny zobowiązanych do alimentacji w dalszej kolejności powstaje wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie czynić zadość swojemu obowiązkowi, gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami (art. 132 k.r.o.).

Matka jest więc zobowiązana alimentacyjne w pierwszej kolejności, a w dalszej kolejności – siostra.

Ponadto, w myśl art. 17 ust. 1a u.ś.r. osobom, o których mowa w ust. 1 pkt 4, innym niż spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, w przypadku gdy spełnione są łącznie następujące warunki:

1) rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
2) nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu, są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
3) nie ma osób, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Zdaniem autora zarówno siostra, jak i matka są spokrewnione z niepełnosprawnym w pierwszym stopniu (matka w linii prostej, a siostra w linii bocznej). Nawet gdyby uznać inaczej, to matka jest osobą ze znacznym stopniem niepełnosprawności, co otwiera drogę do świadczenia pielęgnacyjnego dla siostry.

W świetle powołanego przepisu art. 17 ust. 1a u.ś.r., skoro osoba niepełnosprawna ma matkę, to przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego dla siostry może nastąpić wyłącznie w razie ustalenia, że matka, jako osoba spokrewniona w pierwszym stopniu, nie jest w stanie sprawować stałej opieki nad niepełnosprawnym synem, a także stwierdzenia, iż to siostrę obciąża obowiązek alimentacyjny.

Więcje informacji i narzędzi znajdziesz w programie
Serwis Prawa Pracy i Ubezpieczń Społecznych
Bądź na bieżąco ze zmianami prawnymi i korzystaj z aktualnych materiałów

Możliwość przyznania siostrze świadczenia pielęgnacyjnego może być rozważania dopiero w razie ustalenia, że rzeczywiście, a nie tylko potencjalnie, obciąża ją obowiązek alimentacyjny względem brata. To zaś wymagałoby wykazania, że zachodzą wymienione wyżej okoliczności z art. 132 k.r.o. (zob. wyrok WSA w Gliwicach z dnia 22 stycznia 2013 r. IV SA/Gl 367/12).

Taką okolicznością jest fakt, ze ojciec nie żyje. Za taką okoliczność można też uznać posiadanie przez matkę znacznego stopnia niepełnosprawności, bo - zdaniem autora - to jest powód, z którego nie jest w stanie czynić zadość swojemu obowiązkowi alimentacyjnemu.

Z pytania nie wynika też, że zachodzi jakakolwiek z przesłanek negatywnych wymienionych w art. 17 ust. 5 u.ś.r.
Okoliczność, że matka jest opiekunem prawnym syna jest bez znaczenia w kontekście przyznania świadczenia pielęgnacyjnego.