Organy wykonawcze gmin na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej mogą umarzać zaległości podatnikom, którzy wystąpią z takim wnioskiem. Najwyższa Izba Kontroli zbadała dokumentację dotyczącą prawie 2 tys. postępowań podatkowych. Zakończyły się one wydaniem 1,5 tys. decyzji umarzających zaległości podatkowe - na kwotę 33 mln zł. Ulg odmówiono w przypadku 413 decyzji - na kwotę 10,3 mln zł. Kontroli dokonano w 24 gminach, które przeprowadziły 5,8 tys. postępowań podatkowych.
Umorzenia to decyzje uznaniowe
NIK przypomina, że w żadnym akcie prawnym nie zdefiniowano pojęć „ważny interes podatnika” i „interes publiczny”, które są przesłankami umorzenia. Przy ich interpretacji korzysta się więc przede wszystkim z orzecznictwa sądowego. Decyzje podejmowane w sprawach umorzeń są decyzjami uznaniowymi. NIK zwraca jednak uwagę, że uznaniowość nie oznacza dowolności w podejmowaniu decyzji, ale organy wykonawcze gmin nie w pełni przestrzegają tej zasady.
Samorządy łamią Ordynację podatkową
Według izby samorządy nagminnie łamią przepisy Ordynacji podatkowej przy umarzaniu zaległości podatkowych. Uregulowań tych nie przestrzegało 21 spośród 24 skontrolowanych gmin, a nieprawidłowości ujawniono w 36 proc. postępowań podatkowych (672). Po ich zakończeniu wydano decyzje umarzające zaległości podatkowe na 21,6 mln zł, co stanowiło 66 proc. kwoty badanych umorzeń.
W 10 gminach organy podatkowe umorzyły ubiegającym się o to 191 podatnikom zaległości podatkowe w kwocie 7 mln zł, mimo że nie stwierdziły zaistnienia przesłanki „ważnego interesu podatnika” lub „interesu publicznego”, o której mowa w przepisach. Uzasadnieniem był np. powszechny kryzys światowy, czy konieczność ponoszenia przez podatników bieżących wydatków.
Zaniechania gmin
13 gmin umorzyło zaległości w łącznej kwocie 4 mln zł bez zebrania niezbędnych dokumentów, potwierdzających istnienie okoliczności wskazanych we wnioskach, co było konieczne do przyznania ulg. Sytuacja taka wystąpiła w 253 postępowaniach. W siedmiu gminach nie wywiązywano się z ustawowego obowiązku sporządzania uzasadnienia faktycznego i prawnego decyzji.
14 skontrolowanych gmin w 117 postępowaniach nie przestrzegało terminów załatwienia sprawy i nie powiadamiało stron o zwłoce i o przyczynie niedotrzymania terminu wydania decyzji.
Nieograniczone uznanie, przeoczenia i nadmiar obowiązków
NIK wskazuje, że osoby odpowiedzialne wyjaśniały powstanie nieprawidłowości m.in. działaniem w ramach uznania administracyjnego, które nie jest niczym ograniczone z uwagi na niedookreślone w przepisach klauzule generalne. Wśród powodów były też „przeoczenia", „niedopatrzenia" „nadmiar obowiązków służbowych” czy też nieznajomość lub błędna interpretacja przepisów.
Według izby świadczy to o nierzetelnym wykonywaniu obowiązków przez pracowników urzędów prowadzących badane sprawy oraz o tolerowaniu takiego stanu przez przełożonych. A – jak podkreśla NIK - ryzyko wydania wadliwej decyzji o przyznaniu ulgi udzielonej w wyniku nierzetelnego postępowania podatkowego jest duże. Dodatkowo bardzo rzadko są one weryfikowane przez organy wyższego stopnia - samorządowe kolegium odwoławcze czy sąd administracyjny - ze względu na niewielką liczbę odwołań od takich decyzji.
Czytaj też: Decyzja gminy o uldze podatkowej nie może być podstawą do zwiększenia subwencji>>
Możliwa korupcja
Według NIK brak weryfikacji, dowolność w podejmowaniu rozstrzygnięć, lekceważenie procedur oraz słabość kontroli wewnętrznej wskazują na możliwość występowania mechanizmów korupcjogennych.
Kontrola pokazała, że wartość umorzonych zaległości podatkowych nie miała istotnego wpływu na sytuację finansową skontrolowanych gmin. Podobne nieprawidłowości stwierdzono przy przyznawaniu pomocy de minimis. Organy podatkowe w 14 skontrolowanych gminach nie w pełni przestrzegały przepisów o pomocy publicznej.
Pomoc de minimis
Pomoc de minimis jest szczególną formą pomocy z funduszy UE, którą państwa mogą oferować przedsiębiorcom bez konsultacji z innymi państwami unijnymi. Może być udzielona przedsiębiorcy w różnych formach: na szkolenia, inwestycje, ale także w formie zwolnień podatkowych czy np. umorzenia odsetek ZUS.
NIK zbadała, że w 12 skontrolowanych gminach udzielono pomocy de minimis w kwocie 5,2 mln zł, pomimo że beneficjenci nie przedstawili dokumentów niezbędnych do jej udzielenia. W dziewięciu samorządach spóźniano się z wydawaniem zaświadczeń o udzielonej pomocy de minimis - do 215 dni, bądź nie wystawiano ich w ogóle.
W 14 skontrolowanych jednostkach nie wywiązano się z obowiązków sprawozdawczych wobec ministra rolnictwa oraz prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Nieprawidłowości dotyczyły niesporządzenia lub nieterminowego przekazania sprawozdań, nawet z opóźnieniem do 1 206 dni. Zdarzało się też ujmowanie w nich błędnych danych.
Czytaj też: Nie ma samorządów bliskich bankructwa, ale 43 mogą być w grupie ryzyka>>
Brak informacji
Błędy polegające m.in. na nieupublicznianiu informacji o części podmiotów, którym umorzono zaległości podatkowe lub też podawaniu niewłaściwych kwot umorzeń stwierdzone zostały w 31 proc. wykazów objętych badaniem NIK.
Wnioski do wójtów, burmistrzów i prezydentów miast skupiają się na zaleceniu wprowadzenia przez organy wykonawcze gmin skutecznych narzędzi ograniczających skalę nieprawidłowości w postępowaniach podatkowych.
Zdaniem izby, gminy powinny zapewnić lepszą znajomość przepisów podatkowych przez pracowników zajmujących się sprawami związanymi z przyznawaniem ulg w podatkach lokalnych, m.in. poprzez szkolenia w zakresie zmian prawa. Konieczne jest też zintensyfikowanie weryfikacji projektów decyzji indywidualnych przez obsługę prawną urzędów gmin.
Kolegium doradcze prezydenta Piły
Jako dobrą praktykę NIK wskazuje powołanie przez prezydenta Piły „Kolegium” - zespołu pełniącego funkcje doradcze i opiniujące przy rozpatrywaniu wniosków o umorzenie zaległości podatkowych. Organ podatkowy podejmował rozstrzygnięcia w sprawach przyznania lub odmowy przyznania ulg na posiedzeniach kolegium. W ocenie NIK przyjęte rozwiązanie pozytywnie wpłynęło na prawidłowość prowadzonych postępowań.
Według izby gminy powinny rozważyć powołanie takich zespołów doradczych, bądź wdrożyć procedury wewnętrzne, wspierające te organy w toku postępowań podatkowych.
Dodatkowo prezesi regionalnych izb obrachunkowych powinni zadbać o działania mające na celu wyeliminowanie nieprawidłowości w prowadzeniu postępowań podatkowych.
Zobacz też komentarz praktyczny: Ważny interes podatnika w regulacji ulg w spłacie zobowiązań podatkowych - omówienie orzecznictwa oraz Abolicja podatkowa - zagadnienia szczegółowe.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.