Marcin Wiącek przekazał ministrowi spraw wewnętrznych i administracji Mariuszowi Kamińskiemu uwagi do przepisów, wobec których podnoszone są zastrzeżenia co do zgodności z międzynarodowym standardem ochrony praw człowieka oraz Konstytucją RP.
Wcześniejsze stanowisko RPO
Do Biura RPO regularnie wpływają skargi w sprawie osób, które zawrócono do linii granicy, mimo grożącego im na Białorusi niebezpieczeństwa, a także w sprawie zgłaszania funkcjonariuszom Straży Granicznej chęci ubiegania się o ochronę międzynarodową.
Szczególnie niepokojącą praktyką jest zawracanie osób po ich wcześniejszym pobycie w szpitalu. Np. do BRPO zgłoszono przypadek zawrócenia mężczyzny, który nie mógł samodzielnie się poruszać, a któremu wcześniej udzielono pomocy medycznej: założono szynę ze względu na uraz nogi.
ONZ: to nielegalne
Raport Specjalnego Sprawozdawcy ONZ ds. praw człowieka migrantów z 21 kwietnia 2023 r. wezwał Polskę m.in. "do dokonania przeglądu ustawodawstwa i położenia kresu procedurze pushbacków" oraz „do pełnego poszanowania zakazu zbiorowego wydalania i do przestrzegania zasady non-refoulement".
Na sprawę zwróciła również uwagę Specjalna Sprawozdawczyni ONZ ds. przemocy wobec kobiet i dziewcząt. W oświadczeniu wizycie w Polsce w marcu 2023 r. podkreśliła, że „odsyłanie uchodźców i innych osób poszukujących bezpieczeństwa i ochrony międzynarodowej w Polsce z powrotem na Białoruś rozpoczęło się w maju 2021 r., kiedy rząd Białorusi oświadczył, że otworzy granicę Białorusi dla migrantów poprzez ułatwienia wizowe, i osiągnęło swoje apogeum zimą 2021 r”. Dotknęło to wiele najbardziej narażonych kobiet i dziewcząt, w szczególności kobiet w ciąży, starszych kobiet i dziewcząt bez opieki.
Czytaj w LEX: Zając Dominik, Odpowiedzialność karna za przestępstwa popełniane w związku ze stosowaniem push-backów >
W opublikowanych 7 kwietnia 2023 r. raporcie Europejskiej Rady ds. Uchodźców i Wygnańców (ECRE) wskazano, że traktowanie na granicy polsko-białoruskiej osób ubiegających się o ochronę międzynarodową budzi poważne pytania co do skuteczności zabezpieczeń proceduralnych mających chronić takie osoby przed wydaleniem. Sformułowano rekomendacje do polskiego rządu w zakresie dostępu do terytorium i do procedury udzielenia ochrony międzynarodowej.
Zaapelowano m.in. o dogłębne zbadanie wszelkich zarzutów dotyczących stosowania „pushbacków", umożliwienia organizacjom międzynarodowym i eksperckim organizacjom praw człowieka prowadzenie systematycznego monitoringu granic, a przede wszystkim o uchylenie rozporządzenia MSWiA z 13 marca 2020 r.
Argumenty WSA w Białymstoku
Ponadto RPO zwraca uwagę ministra na wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z 15 września 2022 r. Uwzględnił on skargi na czynność Komendanta Placówki Straży Granicznej w Michałowie polegającą na zawróceniu cudzoziemców do linii granicy na podstawie tego rozporządzenia.
Sąd podkreślił, że w przypadku zgłoszenia przez cudzoziemców zamiaru złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej obowiązkiem funkcjonariuszy SG było umożliwienie im tego. Powinni byli podlegać ochronie przysługującej wnioskodawcy, w tym zakazowi wydalenia. Jeśli takiego zamiaru nie było, obowiązkiem funkcjonariuszy było przeprowadzenie kontroli legalności ich pobytu i po stwierdzeniu jego niezgodności z przepisami, wszczęcie postępowania administracyjnego w sprawie zobowiązania do powrotu.
Czytaj w LEX: Rogala Rafał, Prawo cudzoziemca do ubiegania się na granicy o udzielenie ochrony międzynarodowej >
Zdaniem sądu organ SG powinien był albo wszcząć postępowanie w sprawie zobowiązania cudzoziemców do powrotu, albo umożliwić im jak najszybsze formalne złożenie wniosku o udzielenie ochrony. Niezależnie, które z postępowań byłoby wszczęte, skarżący uzyskaliby status strony, a tym samym gwarancje procesowe, takie jak prawo do czynnego udziału w postępowaniu i do zainicjowania instancyjnej kontroli.
Sąd zwrócił też uwagę, że przed wykonaniem decyzji o zobowiązaniu do powrotu SG byłaby zobowiązana do zbadania z urzędu, czy nie ma przesłanek udzielenia cudzoziemcom zgody na pobyt na terytorium RP ze względów humanitarnych lub na pobyt tolerowany.
WSA stwierdził, że skoro ta zasada jest oparta na przepisach prawa międzynarodowego i unijnego, to ani krajowy przepis, ani okoliczności faktyczne, w tym kryzys migracyjny na granicy zewnętrznej UE, nie mogą wyłączyć nakazu jej stosowania, nawet względem cudzoziemców przekraczających granice RP w sposób nieuregulowany.
Oznacza to, że rozporządzenie MSWiA nie może być stosowane automatycznie i autonomicznie.
