Dostępność wyborów dla osób z różnymi niepełnosprawnościami jest od wielu lat przedmiotem działań RPO, bo pomimo wysiłków organów władzy publicznej na poziomie ustawodawstwa oraz postępujących prac na poziomie samorządu terytorialnego, problem braku szerokiej dostępności wyborów i trudności z korzystaniem z praw wyborczych przez tę grupę obywateli pozostaje aktualny i wciąż ma charakter systemowy. Kluczowa jest dostępność lokali wyborczych, której poprawa wymaga dalszych skoordynowanych wysiłków.

Biorąc pod uwagę m.in. wnioski wynikające z debaty zorganizowanej 29 marca 2023 r. w Biurze RPO, przy udziale ekspertów, przedstawicieli osób z niepełnosprawnościami i ich rzeczników działających w organizacjach pozarządowych, Marcin Wiącek, Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się do samorządów lokalnych - na których bezpośrednio spoczywa obowiązek organizacji i zapewnienia dostępności lokali wyborczych - o przyjęcie tych uwag i rekomendacji oraz możliwie jak najszersze przekazanie ich pracownikom i pracowniczkom.

 

O dostępności w przepisach

Zgodnie z art. 186 par. 1 Kodeksu wyborczego w każdej gminie co najmniej połowa lokali obwodowych komisji wyborczych powinna być dostosowana do potrzeb wyborców z niepełnosprawnościami. Szczegółowe wymogi lokalu określone są w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 29 lipca 2011 r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych.

 

A jak to wygląda w rzeczywistości?

W toku kontroli Biura RPO przed wyborami parlamentarnymi w 2023 r. dokonano oceny dostępności 143 lokali wyborczych. Jedynie w przypadku 36 nie zidentyfikowano żadnego uchybienia. Ponad trzy czwarte skontrolowanych lokali nie spełniało co najmniej jednego wymogu (76 proc.), prawie 40 proc. co najmniej trzech, a co czwarty co najmniej czterech wymogów dostępności. W ramach  kontroli uwzględniono także problemy, które nie mają odzwierciedlenia w oficjalnych wymogach określonych w przepisach prawa, przede wszystkim przeszkody w otoczeniu lokalu wyborczego. Problemy takie odnotowano w przypadku 54 proc. skontrolowanych lokali wyborczych.

Kontrole pozwoliły na zwrócenie uwagi na najczęstsze problemy:

  • brak dodatkowego oświetlenia w miejscu głosowania (42 proc.);
  • brak odpowiednio dostosowanych dwóch wysokości miejsca do głosowania (0,8 m oraz 1,1 m) (36 proc.);
  • nieodpowiednia wysokość zawieszenia obwieszczeń i informacji Państwowej Komisji Wyborczej (34 proc.);
  • brak wyróżnienia krawędzi stopni schodów i progów (24 proc.);
  • nieodpowiednie wymiary miejsca zapewniającego tajność głosowania (minimum 1,2 x 1,2 m) (23 proc.);
  • śliskie posadzki (19 proc.);
  • niedostateczne wymiary lokalu wyborczego (16 proc.).

Stwierdzone uchybienia w zdecydowanej większości nie dotyczyły barier architektonicznych budynków, odnosiły się natomiast do samej organizacji lokalu wyborczego: oznakowania przeszkód, czy właściwego przygotowania miejsc zapewniających tajność głosowania. Zlikwidowanie tych uchybień i zapewnienie stanu zgodnego z kryteriami rozporządzenia może być przeprowadzone dość szybko i nie powinno nastręczać znaczących obciążeń organizacyjnych i technicznych.

Rzecznik zwraca także uwagę na dostępność bezpośredniego otoczenia lokalu wyborczego. Nierzadko bowiem nawet najlepiej dostosowane lokale są w praktyce trudno dostępne dla osób z niepełnosprawnościami z powodu występowania przeszkód w otoczeniu budynku czy braku dostosowanego miejsca parkingowego w pobliżu.

 

Wybory powszechne organów jednostek samorządu terytorialnego oraz referendum lokalne

Joanna Kielin-Maziarz, Ewa Olejniczak-Szałowska, Krzysztof Skotnicki

Sprawdź  

Obecny stan dostępności lokali wyborczych wciąż wymaga poprawy, a proaktywna postawa, np. wyposażanie lokali wyborczych w szkła powiększające do użytku wyborców, czy też przygotowanie i oznaczenie toalet przystosowanych dla osób z niepełnosprawnościami, może bardzo skutecznie przyczynić się do realizacji tego celu.

Polecamy nagranie szkolenia: Praktyczne aspekty organizacji wyborów samorządowych i do Parlamentu Europejskiego w 2024 roku >

Zgodnie z art. 29 ratyfikowanej przez Polskę Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych z 13 grudnia 2006 r. osobom z niepełnosprawnościami należy zapewnić „możliwość pełnego i efektywnego uczestnictwa w życiu publicznym i politycznym". We wnioskach sformułowanych przez Komitet ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami co do stosowania Konwencji przez Polskę wskazano wprost na konieczność zapewnienia dostępności wszystkich lokali wyborczych i procedur głosowania dla osób niepełnosprawnych.

Rekomendacje te są zbieżne z wielokrotnie przedstawianym stanowiskiem RPO.

Marcin Wiącek zwraca się do samorządowców o przyjęcie tych uwag i informacji oraz możliwie jak najszersze ich uwzględnienie. Zachęca także do zaznajomienia lub wyposażenia członków obwodowych komisji wyborczych w arkusze oceny stosowane podczas kontroli przeprowadzanych przez pracowników BRPO (dostępne także w formie interaktywnego formularza).

Sprawdź w LEX: Projekty ustaw – zmiany w prawie istotne dla jednostek samorządu terytorialnego >

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.