Powódka Dorota N. wniosła o zasądzenie od Adama T. 72,2 tys. zł z ustawowymi odsetkami tytułem przewidzianego przez art. 224 i 225 k.c. wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości.
Powództwo wzajemne
Korzystanie z nieruchomości przez T. wynikało z udzielonego zezwolenia przez współwłaścicielkę nieruchomości w ½ części, a bez akceptacji powódki, będącej jej współwłaścicielką w ½ części.
Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i w pozwie wzajemnym zażądał zasądzenia od powódki tysiąca złotych zadośćuczynienia z odsetkami za naruszenie jego dóbr osobistych.
Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu oddalił powództwo główne i wzajemne.
Sąd I instancji powołał się na wcześniejszy wyrok, zgodnie z którym w postępowaniu spadkowym, spadek po Zygmuncie G. nabyły w częściach po ½ żona i córka Dorota N. W skład spadku wchodziło m.in. prawo własności nieruchomości składającej się z działki o powierzchni 448 mkw, zabudowanej budynkiem mieszkalnym.
Zobacz procedurę: Postępowanie w sprawie z wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy >
Elżbieta G., zamieszkująca w budynku, odmówiła udostępnienia go powódce do współkorzystania przed rozliczeniem nakładów ponoszonych z jej majątku wspólnego z Zygmuntem G. na nieruchomość oraz przed jej podziałem. W sprawie o dział spadku, zniesienie współwłasności i podział majątku wspólnego powódka wniosła o dopuszczenie jej do współposiadania nieruchomości. Postanowieniem z 25 listopada 2003 r. sąd oddalił ten wniosek.
Podział majątku wspólnego
Postanowieniem wstępnym z 7 czerwca 2010 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków dokonał częściowego działu spadku po Zygmuncie G. i podziału jego majątku wspólnego z Elżbietą G. w ten sposób, że na wyłączną własność powódki przyznał prawo do działek leśnych. Zaś na wyłączną własność Elżbiety G. prawo własności nieruchomości.
Sąd ustalił wysokość nakładów z majątku wspólnego na tę nieruchomość i zasądził od Elżbiety G. na rzecz powódki stosowną dopłatę. Sąd wniosek powódki o zasądzenie na jej rzecz od Elżbiety G. wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości oddalił.
Dopłata na rzecz powódki została spłacona w ratach, odpowiednie kwoty zostały przekazane do depozytu sądowego z rachunku bankowego pozwanego. W związku z konfliktem dotyczącym sposobu spłacenia dopłaty, toczyły się postępowania egzekucyjne.
Pozwem z 5 marca 2015 r. Elżbieta G. wniosła o zasądzenie od powódki alimentów, począwszy od 1 stycznia 2013 r., do czasu sprzedaży lub zamiany domu. A w testamencie z 2 czerwca 2016 r. Elżbieta G. wydziedziczyła powódkę.
Sąd za niewykazane uznał żądanie powoda wzajemnego dotyczące zasądzenia na jego rzecz zadośćuczynienia.
Wyrokiem z 31 marca 2020 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu oddalił apelację powódki od wyroku Sądu Rejonowego.
Pozwolenie na zamieszkanie
Sąd Okręgowy stwierdził, że powódka nie wykazała, żeby pozwany korzystał z nieruchomości nie mając do tego tytułu prawnego. Z jej twierdzeń wynika, że pozwany wywodził tytuł prawny do korzystania z nieruchomości z użyczenia.
Zobacz procedurę: Postępowanie w sprawie z wniosku o dokonanie podziału nieruchomości do korzystania >
Umowa użyczenia, motywowana najczęściej chęcią przyjścia z pomocą osobom bliskim, ma na celu przysporzenie przez użyczającego korzyści biorącemu, który bezpłatnie może korzystać z rzeczy użyczającego (art. 710 k.c.). Umowa użyczenia dla swej ważności nie wymaga szczególnej formy, może być zawarta także przez zgodę na korzystanie z rzeczy w określonym zakresie, a Elżbieta G. pozwoliła pozwanemu zamieszkiwać w budynku.
Powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Bezskuteczność czynności
Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną. Przyjął, że jeśli dokonujący rozporządzenia rzeczą wspólną współwłaściciel nie ma do tego kompetencji, to powoduje to bezskuteczność czynności prawnej w zakresie powstania skutku.
Zawarcie przez jednego ze współwłaścicieli z osobą trzecią umowy o udostępnienie jej rzeczy wspólnej do korzystania jest czynnością zobowiązującą. Współwłaściciel zobowiązuje się przez jej dokonanie wobec osoby trzeciej, że rzecz zostanie jej oddana do korzystania w określony sposób, na określonych zasadach i na określony czas.
Według Sądu Najwyższego orzekającego w Izbie Cywilnej wykonanie takiego zobowiązania zgodnie z jego treścią jest zabezpieczone mającymi podstawę w umowie roszczeniami osoby trzeciej do zobowiązanego wobec niej współwłaściciela. Pozostałym współwłaścicielom, niebędącym stroną umowy, nie przysługują do osoby trzeciej roszczenia.
W takim zakresie, w jakim współwłaściciel może korzystać z rzeczy, może też co do niej skutecznie nawiązywać stosunki obligacyjne z osobami trzecimi. W wyroku z 10 czerwca 1994 r., II CRN 53/94, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że zawarcie umowy użyczenia lokalu przez współwłaściciela nieruchomości, który z mocy umowy o podziale nieruchomości do użytkowania wyłącznie korzysta z części budynku, w którym znajduje się ten lokal, nie jest czynnością zarządu rzeczą wspólną. To samo odnieść trzeba do użyczenia rzeczy wspólnej. Natomiast osoba, której udostępnia rzecz jest mu bliska (małżonek, partner życiowy, uprawniony do alimentów od współwłaściciela) i korzysta z rzeczy obok współwłaściciela, bez przekroczenia zakresu jego uprawnień.
Umowa użyczenia
Sądy obu instancji zakwalifikowały stosunek prawny między Elżbietą G. i pozwanym jako wprost umowę użyczenia (art. 710-719 k.c.) i przytoczyły charakterystykę konstrukcji tego typu umowy, której zawarcie prowadzi do pozbawienia się przez użyczającego użytku rzeczy dla wygody biorącego. Jak przyjmuje się w nauce i orzecznictwie, użyczenie ma na celu przysporzenie korzyści biorącemu, który bezpłatnie może korzystać z rzeczy użyczającego.
Według art. 230 k.c., przepisy dotyczące roszczeń właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi stosuje się odpowiednio do stosunku między właścicielem a posiadaczem zależnym, jeżeli z przepisów regulujących ten stosunek nie wynika nic innego.
A zatem – jak orzekł SN - pozwany miał skuteczne wobec powódki prawo do korzystania z nieruchomości, a wynikało ono z udostępnienia mu tej nieruchomości do współkorzystania przez współwłaścicielkę Elżbietę G., mającą tytuł do używania całej nieruchomości.
W sprawie orzekali: SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący), SSN Marta Romańska (sprawozdawca) oraz SSN Roman Trzaskowski.
Wyrok Izby Cywilnej SN z 3 października 2023, sygn. II CSKP 1509/22
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
