Reksio – to polski serial animowany dla dzieci w reżyserii i według scenariusza Lechosława Marszałka, produkowany w latach 1967–1990 przez Studio Filmów Animowanych w Bielsku Białej. Teraz ta postać psa występuje na opakowaniach przekąsek dla dzieci. A także w wielu publikacjach książkowych i doczekała się upamiętnienia na wiele różnych sposobów, w tym m.in. poprzez pomnik i fundację.
Czytaj też: Konstytucyjna zasada państw prawa a prawo autorskie z 1952 r.
Zmarły mąż powódki Lechosław Marszałek był zatrudniony na umowę o pracę w Studiu Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej od 9 kwietnia 1962 r. na różnych stanowiskach, kończąc na stanowisku reżysera.
Czytaj artykuł w LEX: Błaszczyk Cezary, Autorskie prawa majątkowe a konstytucyjna ochrona własności>
Umowa przeniesienia praw na Studio
W roku 1967 powstał film „Reksio poliglota”. Lechosław Marszałek był twórcą scenariusza, formy literackiej i plastycznej filmu, a także jego reżyserem. Na potrzeby filmu stworzył fikcyjną postać psa Reksia - również w zakresie nazwy tej sympatycznej postaci. Reksio był bohaterem serii filmów animowanych wyprodukowanych przez Studio Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej w latach 1967-1990.
Lechosław Marszałek i Studio Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej zawarli 21 lutego 1977 r. umowę przeniesienia autorskich praw majątkowych i praw zależnych do utworu sztuki plastycznej, w której Lechosław Marszałek oświadczył, że jest samodzielnym autorem oryginalnego utworu sztuki artystycznej, stanowiącego projekt postaci psa „Reksia”, eksploatowanej już przez Studio dla produkcji filmów rysunkowych. A strony postanowiły, że twórca przenosi na rzecz Studia ogół autorskich praw majątkowych do utworu sztuki plastycznej w postaci projektu „Reksia”, zaś Studio zobowiązuje się zapłacić twórcy za ten utwór sztuki plastycznej kwotę 30 tys. złotych.
Doprecyzowano, że Studio nabywa prawo wyłącznego rozporządzania utworem sztuki plastycznej. W szczególności - prawo rozpowszechniania utworu za pomocą wszelkiej techniki, np. filmu, videokaset, wizji przewodowej i bezprzewodowej, prawo swobodnego wykonywania zależnych praw autorskich do utworu objętego umową, a w szczególności prawo dowolnej przeróbki utworu.
Sąd Okręgowy ustalił, że spadek po Lechosławie Marszałku, zmarłym 26 marca 1991 r., na podstawie testamentu holograficznego nabyła w całości wdowa Helena Filek-Marszałek (powódka).
Zobacz także szkolenie w LEX: Hetman-Krajewska Joanna, Jak prawidłowo i bezpiecznie konstruować umowy prawa autorskiego?>
Ochrona wizerunku Reksia
Po śmierci Lechosława Marszałka pozwana na podstawie zawartej umowy z 1977 r. dysponowała prawami autorskimi do psa Reksia i reagowała na naruszanie praw autorskich przez inne osoby. Pozwana zawarła też umowę z Wydawnictwem PIK na wydanie książeczek i reklamówek ilustrowanych wizerunkiem psa Reksia.
Powódka złożyła wniosek w Urzędzie Patentowym RP o udzielenie jej praw ochronnych na różne ujęcia postaci psa Reksia oraz nazwę Reksio i uzyskała ochronę w postaci znaku towarowego dotyczącego ujęcia wizerunku Reksia.
Na wniosek pozwanego Studio rzecznik patentowy wniósł o unieważnienie praw powódki.
Czytaj także artykuł w LEX: Skubisz Ryszard, Znaki towarowe - ewolucja przedmiotu ochrony prawnej>
Żądania pozwu
Powódka Helena M. żądała w pozwie ustalenia, że:
- zmarłemu Lechosławowi Marszałkowi przysługiwały, a w wyniku następstwa prawnego wykonywane są przez jego spadkobiercę testamentowego żonę Helenę Filek-Marszałek (powódkę), autorskie prawa osobiste do utworu fikcyjnej postaci psa „Reksia”, będącego między innymi bohaterem serii filmów animowanych w tym filmu pt. „Reksio poliglota”, w tym w szczególności prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania oraz nadzoru nad sposobem korzystania z utworu;
- zmarłemu Lechosławowi Marszałkowi i jego żonie przysługiwały, też autorskie prawa majątkowe do utworu fikcyjnej postaci psa „Reksia”, będącego m.in. bohaterem serii filmów animowanych na wszystkich istniejących polach eksploatacji, w tym na polach eksploatacji wymienionych w art. 50 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz uprawnienie do nabywania pierwotnego autorskich praw majątkowych na wszystkich przyszłych polach eksploatacji utworu.
- zmarłemu autorowi i jego żonie przysługiwało prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania oraz nadzoru nad sposobem korzystania z utworu;
- zmarłemu autorowi i jego żonie przysługiwały autorskie prawa majątkowe do utworu plastycznego psa „Reksia”
Sąd Okręgowy orzekł, że żadne z żądań pozwu nie zasługiwało na uwzględnienie. Sąd wyjaśnił czym są prawa autorskie osobiste i majątkowe. Wskazał, że autorskie prawa osobiste odnoszą się do sfery niemajątkowych interesów samego twórcy, związanych z konkretnym utworem.
Czytaj artykuł w LEX: Giesen Beata, Wykonywanie autorskich praw osobistych po śmierci twórcy>
Brak interesu prawnego powódki
Ochrona autorskich praw osobistych jest nieograniczona w czasie, praw tych nie można się zrzec lub przenieść na inną osobę, a dziedziczeniu podlegają jedynie autorskie prawa majątkowe. Podkreślił, że podstawą prawną żądania powódki był art. 189 k.p.c., zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia łub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.
Interes prawny zgodnie z utrwalonym orzecznictwem dotyczy szeroko rozumianych praw i stosunków prawnych, musi istnieć obiektywnie i wiązać się z niepewnością zakresie tych praw.
Sąd I instancji uznał, że z mocy ustawy na podstawie art. 78 ust 2 ustawy o prawie autorskim, spadkobierczyni ma prawo do ochrony praw osobistych zmarłego męża. Nie ma jednak interesu prawnego, zgłaszając takie żądanie wobec strony pozwanej, która nigdy nie kwestionowała tego, że Lechosław Marszałek jest twórcą postaci psa Reksia. Powódka w żaden sposób nie wykazała, aby strona pozwana podejmowała jakiekolwiek działania, mające na celu podważenie tych praw, co jest istotą powództwa o ustalenie.
Czytaj także komentarz praktyczny w LEX: Golat Rafał, Prawa zależne a projekty zmarłych projektantów>
Brak praw majątkowych
Powódka, według sadu I instancji nie nabyła majątkowych praw autorskich do postaci psa Reksia, gdyż tych praw w dacie śmierci Lechosław Marszałek nie miał. Zostały przeniesione na stronę pozwaną umową z 21 lutego 1977 r. Zmarły Lechosław Marszałek nie mógł więc przenieść na powódkę więcej praw niż sam posiadał. W dacie zawarcia umowy pomiędzy Lechosławem Marszałkiem a Studiem Filmów Animowanych, obowiązywała ustawa z 10 lipca 1952 r. o prawie autorskim. Zgodnie z art. 30 tej ustawy autorskie prawa majątkowe mogły przejść na inne osoby, a umowa dla swej ważności wymagała formy pisemnej. Takie same umowy jak z Lechosławem Marszałkiem były zawierane także z innymi twórcami zatrudnionymi u pozwanego.
Strona pozwana na podstawie umowy nabyła prawo wyłącznego rozporządzania utworem sztuki plastycznej, postacią psa Reksia, nabyła ogół praw majątkowych do utworu - stwierdził sąd.
Apelację od tego wyroku wniosła powódka, która zaskarżyła go w całości i zarzuciła:
1. nierozpoznanie istoty sprawy w zakresie wydania orzeczenia co do zasady i zakresu wykonywania autorskich praw osobistych do utworu fikcyjnej postaci psa Reksia na postawie art. 16 pr. aut. i przyjęcie, że autorskie prawa osobiste do tego utworu nie zostały naruszone w sytuacji, gdy przedmiotowe prawa obejmują m.in. uprawnienie wdowy po twórcy do sprawowania nadzoru autorskiego nad prawidłową eksploatacją utworu;
2. naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.: a. art. 233 par. 1 k.p.c. polegające na błędnej wykładni, sprzecznej z zasadami doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania oraz dowolnej ocenie materiału dowodowego.
Sąd Apelacyjny uznał, że zarzuty są częściowo uzasadnione i zmienił wyrok. Stwierdził, że spór nie dotyczy wykorzystywania postaci Reksia przez pozwanego w poszczególnych produkcjach dotyczących psa Reksia, które są odrębnymi utworami audiowizualnymi, a których częścią składową jest utwór postaci fikcyjnej Reksia. Istotą sprawy było ustalenie, której ze stron i w jakim zakresie przysługuje prawo autorskie do utworu postaci fikcyjnej Reksia.
Sąd odwoławczy, co do zasady, podziela ocenę wyrażoną przez Sąd I instancji, że powódka nie ma interesu prawnego w domaganiu się ochrony w ustaleniu tego, że Lechosławowi Marszałkowi przysługiwały autorskie osobiste prawa majątkowe do psa Reksia, które w wyniku następstwa prawnego wykonywane są przez powódkę.
Powódka jest uprawniona do sprawowania nadzoru autorskiego nad prawidłową eksploatacją utworu. Kluczowym w sprawie było dokonanie wykładni umowy z 21 lutego 1977 r. w zakresie ustalenia czy przeniesienia autorskich praw majątkowych do utworu postaci fikcyjnej psa Reksia nastąpiło na pozwane studio w całości, czy z ograniczeniem jedynie do określonych pól eksploatacji.
W art. 30 prawa autorskiego z 1952 r. wskazano, że autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby. W trakcie obowiązywania tej regulacji – tak jak i obecnie – możliwe było przeniesienie jedynie części praw majątkowych posiadanych przez twórcę, tj. do określonych pól eksploatacji. Sąd Apelacyjny uznał, że umowa zawarta pomiędzy Lechosławem Marszałkiem a pozwanym studiem 21 lutego 1977 r. przenosząca majątkowe prawa autorskie do utworu postaci fikcyjnej psa Reksia przeniosła na pozwane studio te prawa jedynie w zakresie możliwości rozporządzania tym utworem na polach eksploatacji związanych z produkcją za pomocą wszelkiej techniki utworów audiowizualnych z wykorzystaniem postaci psa Reksia oraz rozpowszechnianiem powstałych w ten sposób utworów audiowizualnych.
Za przyjęciem takiej woli stron przemawia par. 4 umowy, gdzie wskazano, że Lechosław Marszałek zachowuje prawo pobierania wynagrodzenia od osób trzecich z tytułu wykorzystania utworu sztuki plastycznej psa Reksia z tytułu produkcji niezwiązanej z dziedzinami, które zostały opisane w par. 3 umowy, tj. w zakresie dziedzin odnoszących się do pozafilmowych pól eksploatacji.
Sąd uznał też, że kosmetyczna zmiana wyglądu psa Reksia nie wpływa na zmianę jego kwalifikacji jako utworu fikcyjnej postaci, a także na uznanie, że jest to inny utwór.
Sąd uznał także, że nie doszło do naruszenia art. 45 Konstytucji RP, co w apelacji zarzucała strona powodowa. Powódka miała zagwarantowany konstytucyjny standard prawa do sądu.
Sad II instancji orzekł, że powódce przysługują autorskie prawa majątkowe do utworu postaci fikcyjnej psa „Reksio”, będącego bohaterem serii filmów animowanych na pozafilmowych polach eksploatacji, niezwiązanych z produkcją - w szczególności filmu, wideokaset, wizji przewodowej i bezprzewodowej, filmów rysunkowych i niezwiązanych z rozpowszechnianiem tych filmów.
Czytaj także artykuł w LEX: Czub Krzysztof, Konstrukcja autorskich dóbr i praw osobistych po śmierci twórcy>
SN oddala skargę kasacyjną powódki
Od tego orzeczenia powódka i pozwany wnieśli skargi kasacyjne. Sąd Najwyższy 27 maja br. odrzucił skargę pozwanego i oddalił skargę powódki.
Jak uzasadniał wyrok sędzia Marcin Trzebiatowski, skarga pozwanego Studia,, który domagał się uchylenia wyroku sądu II instancji, została odrzucona z powodu braku korelacji między zakresem zaskarżenia a wnioskiem o uchylenie. Ponadto nie został osiągnięty próg wartości sporu do przyjęcia skargi kasacyjnej.
SN podkreślił sędzia sprawozdawca Marcin Trzebiatowski, że obowiązuje go zakaz reformationis in peius, czyli może rozstrzygnąć tylko na korzyść strony powodowej.
Co do skargi strony powodowej, SN uznał, że nie jest dopuszczalne rozpoznawanie zarzutów z art. 245 i 244 kpc, czyli rozpoznanie dowodów z dokumentów prywatnych i urzędowych. Dlatego, że dążą do podważenia stanu faktycznego.
Był tylko jeden zarzut merytoryczny: art. 189 kc – ustalenie interesu prawnego powódki. Sędzia sprawozdawca stwierdził, że powódka nie miała interesu prawnego w zakresie roszczeń niemajątkowych, a w zakresie praw majątkowych - ma.
SN uznał, że zestawienie dzieła plastycznego i literackiego jest chronione i powódka może wykonywać swoje prawa.
OPINIA
Według sędziego Sądu Okręgowego w Sosnowcu prof. dr hab. Anny Chorążewskiej, z Instytutu Nauk Prawnych Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego analizy umów autorskich z lat PRL prowadzą do wniosku, że ich przedmiotem niejednokrotnie było rozporządzenie całością praw do utworu na rzecz, stanowiących emanację niedemokratycznego państwa, jednostek gospodarki uspołecznionej. Twórca otrzymywał co prawda wynagrodzenie za zbyte prawa, niemniej w żadnej mierze nie znajduje ono odbicia w ich dzisiejszej wartości rynkowej.
Nie może też znikać z pola widzenia, że twórca w tym okresie pozbawiony był możliwości swobodnego decydowania o swoim losie twórczym, jego życie zawodowe w pełni zależało od woli ówczesnego państwa. Uwzględniając powyższe okoliczności, państwo polskie jako demokratyczne państwo prawa zobowiązane jest dziś udzielić twórcom z okresu PRL stosownej ochrony prawnej w procesie interpretacji postanowień zawartych w umowach, mocą których zbywali oni na jego rzecz swe prawa bez zapłaty ekwiwalentnego wynagrodzenia.
Wskazany obowiązek państwa wypływa z kompleksu zasad konstytucyjnych, składających się na tożsamość konstytucyjną państwa (jego aksjologię), w tym w szczególności z zasady równości wobec prawa (art. 32 Konstytucji RP), nakazującej podmioty prawa znajdujące się w analogicznej sytuacji faktycznej, a zatem wykazujące cechę relewantną (przedmiotowo istotną), traktować w ten sam sposób. Przy rozporządzaniu prawami do utworu Polska jako państwo prawa udziela dziś tzw. nierozsądnemu twórcy z prawa autorskiego z 1994 r. ochrony prawnej w szerokim zakresie, nie pozwalając na wyzbycie się przezeń całości praw do utworu, wymagając, by zbycie dotyczyło ściśle określonych w umowie pól jego eksploatacji i w dodatku istniejących w dacie jej zawarcia.
Stanowisko wskazujące na konieczność determinowania zakresu przeniesionych autorskich praw majątkowych do utworu wkładowego pierwotnym celem umowy stron znajduje potwierdzenie w regulacjach prawa autorskiego z 1952 r. oraz wydanych na jego podstawie aktach wykonawczych. W art. 33 par 1 pr. aut. z 1952 upoważniono Radę Ministrów do wydania rozporządzenia w sprawie zasad i stawek wynagradzania twórców oraz wzorców umów. Ustawodawca zastrzegł w par. 2, że postanowienia umowne w sprawie przeniesienia autorskich praw majątkowych do dzieł wkładowych sprzeczne z przepisami wydanymi na podstawie par. 1 są nieważne.
Ze swego uprawnienia w odniesieniu do dzieł plastycznych Rada Ministrów skorzystała dopiero 11.11.1977 r. (Rozporządzenie Rady Ministrów z 11.11.1977 r. w sprawie zasad i stawek wynagrodzenia twórców dzieł plastycznych oraz umów o wykonanie lub wykorzystanie tych dzieł. W rozporządzeniu, w odniesieniu do zawartego w załączniku nr 3 wzorca umowy o wykonanie i wykorzystanie dzieła plastycznego, sformułowano w par. 1.1 pkt 2, w naszej opinii, zasadę celowego przeniesienia autorskich praw majątkowych. Wzorzec umowy wymagał bowiem określenia, w jakim zakresie twórca przenosi na zamawiającego autorskie prawa majątkowe do dzieła. Innymi słowy, wymagano wskazania sposobu wykorzystania utworu przez nabywcę, do którego prawa były przenoszone. I tylko w tak określonej przestrzeni nabywca mógł korzystać z dzieł. Przyjęta w rozporządzaniu z 1977 r. koncepcja, postulowana również przez przedstawicieli ówczesnej doktryny, była zbliżona do aktualnie przyjętej i wyrażonej w przepisach prawa autorskiego z 1994 r. zasady specyfikacji przenoszenia praw do utworu, posługującej się nomenklaturą pól eksploatacji.
Jak się wydaje, intencją prawodawcy z okresu obowiązywania prawa autorskiego z 1952 r. było usankcjonowanie zasady celowego przenoszenia autorskich praw majątkowych do wkładu twórczego na producenta utworu kinematograficznego. Ta konstatacja powinna przyświecać interpretacji postanowień umów o przeniesienie autorskich praw majątkowych do dzieł wkładowych, które zawarte zostały również przed dniem wejścia w życie przywołanego rozporządzenia z 1977 r. Zgodnym zamiarem stron i celem takich umów było bowiem zabezpieczenie praw producenta utworów kinematograficznych do jego wytworzenia, a następnie prawidłowej eksploatacji w zakresie „wykorzystania kinematograficznego” filmu jako całości.
Wyrok Izby Cywilnej SN z 27 maja 2025 r., sygnatura akt II CSKP 111/25.
Cena promocyjna: 4.47 zł
Cena regularna: 14.9 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 5.96 zł
Cena promocyjna: 4.47 zł
Cena regularna: 14.9 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 5.96 zł
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
