Sąd Okręgowy w Toruniu zwrócił się do Izby Cywilnej SN o podjęcie uchwały, która miałaby odpowiedzieć na pytanie, czy wniosek pełnomocnika z urzędu o zasądzenie na jego rzecz od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie postępowania zawiera implicite żądanie zasądzenia tych kosztów od strony przeciwnej przegrywającej sprawę, czy żądania takiego nie obejmuje?

A także SO chciał wiedzieć, czy to wynagrodzenie podlega ustaleniu na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z 22 października 2015 r.? Czy na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu z 3 października 2016 r.??

Czytaj: Pełnomocnik z urzędu czasem konieczny, ale nie zawsze sąd go wyznaczy>>

Zagadnienie powstało przy rozpoznawaniu apelacji. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że bezpłatna pomoc prawna ma charakter szczególny, ale odpowiedzialność za wynik procesu stanowi zasadę stanowiącą jeden z fundamentów postępowania cywilnego. Zatem - strona postępowania powinna liczyć się z obowiązkiem poniesienia kosztów poniesionych przez stronę przeciwną lub nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej jej przez pełnomocnika z urzędu.

Czytaj w LEX: Zawodowy pełnomocnik w social media - aspekty praktyczne >

Z tego punktu widzenia zasadne byłoby, uwzględniając też usprawiedliwiony interes pełnomocnika z urzędu, dokonanie wykładni zgłoszonego przez niego żądania przyznania kosztów uwzględniającej cel złożonego w tym zakresie oświadczenia, tj. zasądzenie na jego rzecz należnego mu wynagrodzenia. Zawodowy charakter pełnomocnika z urzędu, jak również rygorystyczna wykładnia oświadczeń pełnomocników w odniesieniu do składanych przez nich wniosków o przyznanie kosztów od Skarbu Państwa mogą jednak usprawiedliwiać pogląd o konieczności stosowania obiektywnej wykładni zgłoszonego żądania.

Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Zwrot wydatków ponoszonych przez pełnomocnika z urzędu oraz przez stronę >

Stawki z urzędu - trzy podstaw

Drugie zagadnienie prawne zostało uzasadnione rozbieżnością orzecznictwa sądów powszechnych. Część sądów orzeka na podstawie:

  • rozporządzeń dotyczących pełnomocników z wyboru,
  • część ustala wynagrodzenie na podstawie rozporządzeń dotyczących kosztów nieopłaconej pomocy prawnej,
  • część – w przypadku częściowej wygranej strony reprezentowanej przez pełnomocnika z urzędu i zastosowaniu art. 100 k.p.c. – korzysta z obu rozporządzeń.

 

Stanowisko, według którego wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu ustala się na podstawie przepisów dotyczących pełnomocników z wyboru, ma oparcie w odwołaniu się do kryterium podmiotu, na którym spoczywa obowiązek pokrycia kosztów pomocy prawnej udzielonej stronie z urzędu.

Jeżeli podmiotem tym jest Skarb Państwa, zasadne byłoby stosowanie regulacji stawek wynagrodzenia pełnomocników z urzędu, a gdy koszty procesu obciążają przeciwnika strony reprezentowanej przez pełnomocnika z urzędu, należy stosować regulacje opłat za czynności pełnomocników z wyboru.

Ten kierunek interpretacji wspiera to, że Skarb Państwa przyznaje koszty nieopłaconej pomocy prawnej w minimalnym zakresie, jako gwarant prawa do sądu i pomocy prawnej z urzędu.
Obowiązek pokrycia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej nie mieści się w formule zwrotu kosztów procesu między stronami, lecz ma charakter publicznoprawny.

Sprawdź w LEX: Czy należy doliczyć wartość VAT do zasądzonych kosztów zastępstwa procesowego? >

 

?Zwrot niezbędnych kosztów jak w kpc

Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów podjął uchwałę: Wniosek pełnomocnika z urzędu o zasądzenie na jego rzecz od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej nie zawiera implicite żądania zasądzenia kosztów procesu na rzecz reprezentowanej przez niego strony - jako wygrywającej (art. 98 § 1 i 3 k.p.c.) - od strony przeciwnej.

Sąd Najwyższy zatem nawiązał do reguł kodeksowych: Strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.

Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Warunek uznania wydatków za „niezbędne” w przypadku realizacji czynności poza miejscem zamieszkania lub siedzibą obrońcy z urzędu >

Sąd przypomniał, że do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony.

Nie odpowiedział jednak na drugie pytanie, uznając, że zagadnienie podstawy prawnej zostało już wyjaśnione w orzecznictwie Izby Cywilnej SN.

Sygnatura akt III CZP 51/20, uchwała Izby Cywilnej SN z 7 października 2021 r.