Trudny problem odpowiedzialności w spółce notariuszy

Wraz z wejściem w życie obecnie obowiązującej ustawy Prawo o notariacie notariusze uzyskali możliwość prowadzenia kancelarii w formie spółki prawa cywilnego, które to rozwiązanie, zainspirowane pewnymi wzorcami funkcjonującymi w praktyce okresu międzywojennego, miało na celu efektywniejsze wykorzystanie personelu kancelaryjnego, lepszą i tańszą organizację pracy oraz skuteczną realizację zasady ciągłości pracy kancelarii. Możliwość taka wywołuje jednak pytanie o zakres odpowiedzialności notariuszy prowadzących działalność w formie spółek osobowych. Problem ten analizuje na łamach "Przeglądu Prawa Handlowego" Małgorzata Kowalewska, doktorantka w Instytucie Prawa Cywilnego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.

W przypadku spółki partnerskiej, stanowiącej stosunkowo nową formę organizacyjno-prawną kancelarii notarialnej, kwestia odpowiedzialności notariuszy–wspólników jest zdecydowanie bardziej skomplikowana. Zgodnie z brzmieniem art. 86 k.s.h., spółka partnerska jest spółką osobową utworzoną przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. Na podstawie treści art. 8 k.s.h., wskazującego, że może ona we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana, należy stwierdzić, iż spółka ta została wyposażona w podmiotowość prawną. Podstawową regułę dotyczącą odpowiedzialności jej wspólników stanowi zaś przepis art. 95 k.s.h., zgodnie z którym partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce, jak i za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę, lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki. A contrario trzeba uznać, że notariusz– partner będzie ponosił odpowiedzialność za zobowiązania spółki związane ze świadczeniem przez niego osobiście usług profesjonalnych w ramach takiej spółki, a także za działania lub zaniechania osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia itp., które bezpośrednio nadzoruje. Trzeba dodać, że odpowiedzialność partnera ma w tym przypadku charakter nieograniczony, osobisty, subsydiarny i solidarny ze spółką, co oznacza, iż odpowiedzialność pozostałych partnerów jest zawężona do wysokości wartości wkładów wniesionych przez nich do spółki (art. 89 w zw. z art. 22 § 2 k.s.h.). (...)

Alternatywne formy wykonywania czynności notarialnych wydają się konieczne we współczesnym systemie obsługi notarialnej. Powinny być jednak gruntownie przemyślane i tak skonstruowane, by nie decentralizowały rynku usług notarialnych, a wprost przeciwnie – tworzyły jednolitą pod względem zasad funkcjonowania, choć zróżnicowaną organizacyjnie, formułę prawną. W świetle przeprowadzonego wywodu można stwierdzić, że choć ustawodawca zasygnalizował możliwość tworzenia nowych form świadczenia usług notarialnych, ich realne wykorzystanie wymaga doprecyzowania treści przepisów ustawy notarialnej i ich jasnej wykładni, zwłaszcza w kwestiach kluczowych, do jakich należy z pewnością odpowiedzialność notariusza działającego w ramach spółki za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności zawodowych.

Cały artykuł ukazał się w miesięczniku "Przegląd Prawa Handlowego" nr 1/2011