Strasburg: zakład karny musi zapewnić dietę zalecaną przez lekarza

Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku* z 13 marca uznał, iż brak zapewnienia osadzonemu, który cierpiał na cukrzycę i chorobę wieńcową, posiłków zgodnie z dietą zaleconą przez lekarza, stanowił naruszenie zakazu nieludzkiego i poniżającego traktowania.

Cukrzyca i choroba wieńcowa w więzieniu
Skargę do Trybunału wniósł obywatel Turcji, który w latach 2008-2009 odbywał karę pozbawienia wolności w jednym z tureckich zakładów karnych. Skarżący cierpiał wówczas na cukrzycę typu drugiego oraz na chorobę wieńcową. Jako że jednym z podstawowych sposobów leczenia i profilaktyki takich schorzeń jest odpowiednia dieta, skarżący zwrócił się do administracji zakładu karnego - na podstawie zaleceń sporządzonych przez jego lekarza - o zapewnienie mu odpowiednich posiłków. Chodziło tutaj o jedzenie z większą ilością warzyw i białego mięsa oraz mniejszą ilością czerwonego mięsa i tłuszczów nasyconych. Prośba ta nie spotkała się ze zrozumieniem. Skarżący odwołał się do sądu penitencjarnego, który orzekł, iż zapewnienie mu takich posiłków jest niemożliwe, gdyż dzienna stawka żywieniowa przypadająca na jednego osadzonego nie pozwala na podawanie w zakładach karnych więcej niż jednego rodzaju posiłków dla wszystkich osadzonych. Zgodnie z zestawieniami posiłków serwowanych w tym czasie w zakładzie karnym, w którym przebywał skarżący, podawane jedzenie składało się one głównie z wołowiny, produktów smażonych i węglowodanów. Przed Trybunałem skarżący zarzucił, iż z tego powodu w czasie pobytu w więzieniu jego zdrowie poważnie się pogorszyło, z naruszeniem jego praw podstawowych chronionych w Konwencji.

Trybunał zdecydował się rozpatrzeć zarzuty skarżącego pod kątem ich zgodności z zakazem nieludzkiego i poniżającego traktowania z art. 3 Konwencji o prawach człowieka.

Brak pieniędzy to nie argument
Trybunał przede wszystkim wskazał, iż argument sądu krajowego dotyczący zbyt niskiej stawki żywieniowej w zakładach karnych był chybiony. Zgodnie z prawem tureckim, w przypadku osadzonych, których dieta opierała się na zaleceniach lekarzy, byli oni uprawnieni do otrzymywania odpowiednio skomponowanych posiłków, a dzienna stawka żywieniowa winna być ustalana dla nich odrębnie. To powiedziawszy, Trybunał nadto wskazał, iż w żadnej mierze kwestie finansowe nie mogą uzasadniać odmowy zapewnienia osadzonemu posiłków zgodnych z dietą zalecaną mu przez lekarza. Trybunał zauważył także, iż żaden z organów krajowych właściwych w sprawie nie podjął działań związanych z ustaleniem indywidualnej stawki żywieniowej dla skarżącego, mimo że środki na ten cel były przewidziane w budżecie państwa.

Rząd turecki argumentował, iż skarżący powinien był sam zapewniać sobie posiłki, zamawiając je od dostawcy zewnętrznego lub wykupując osobno jedzenie w kantynie więziennej. Trybunał odrzucił ten argument i wskazał, że stan zdrowia skarżącego nie może oznaczać nałożenia na niego większych obciążeń indywidualnych niż na przeciętnego osadzonego. Sytuacja, w której więzień musi pokrywać odrębnie koszty swych posiłków, byłaby niezgodna ze spoczywającym na państwie-stronie Konwencji obowiązkiem zorganizowania swego systemu penitencjarnego w sposób, który zapewnia poszanowanie godności osadzonych.

Dieta to element ochrony zdrowia osadzonych
Jeżeli chodzi o podniesiony przez skarżącego zarzut uszczerbku na zdrowiu w związku z brakiem posiłków zalecanych przez lekarza, Trybunał wskazał, iż skarżący wyczerpał wszystkie dostępne mu możliwości zasygnalizowania tej potrzeby władzom krajowym. Organy penitencjarne nie zareagowały odpowiednio na jego liczne prośby. Trybunał wskazał, iż skoro osoby osadzone nie mają możliwości wyboru lekarza i leczenia zgodnie ze swą preferencją, to na organach penitencjarnych spoczywa odpowiedzialność za zapewnienie im właściwego leczenia oraz odpowiednich warunków bytowych. Do obowiązków organów penitencjarnych w niniejszej sprawie należało więc przeanalizowanie menu więziennego pod kątem próśb skarżącego oraz przeprowadzenie odpowiednich konsultacji lekarskich w tej mierze. Władze krajowe nie uczyniły tego, zasłaniając się po prostu brakiem środków finansowych.

W tym stanie rzeczy Trybunał uznał, iż władze tureckie uchybiły swemu obowiązkowi podjęcia wszelkich niezbędnych środków dla ochrony stanu zdrowia osadzonych. Tym samym Turcja nie zapewniła, by skarżący odbył karę pozbawienia wolności w warunkach, które są odpowiednie, z poszanowaniem godności człowieka, co sprowadza się do naruszenia zakazu nieludzkiego i poniżającego traktowania z art. 3 Konwencji.

Uwagi Trybunału w przedmiocie ochrony zdrowia osadzonych są również aktualne w bieżącym stanie prawa polskiego. Art. 109 §1 kodeksu karnego wykonawczego wyraźnie przewiduje, iż "skazany, którego stan zdrowia tego wymaga, otrzymuje wyżywienie według wskazań lekarza". Polska ma niestety długą historię spraw przed Trybunałem, w których stwierdzano naruszenie przez polskie władze art. 3 Konwencji ze względu na warunki bytowe w zakładach karnych. Trybunał wielokrotnie podkreślał, że cierpienie więźnia nie może przekraczać cierpienia wynikającego z samego faktu pozbawienia go wolności, a warunki osadzenia nie mogą uchybiać godności człowieka. Podobnie należy rozumieć kwestie związane z ochroną zdrowia osadzonych, które obejmują nie tylko zapewnienie pomocy lekarza i podawanie leków, lecz również przebywanie w warunkach i otrzymywanie wyżywienia odpowiadającego stanowi zdrowia więźnia.

Ebedin Abi przeciwko Turcji - wyrok ETPC z dnia 13 marca 2018 r., skarga nr 10839/09.

-----------------------------

* Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu.