Szpital psychiatryczny za poszukiwanie "towarzystwa chłopców" i damskie ubrania
Skargę do Trybunału wniósł obywatel Rosji, który leczył się psychiatrycznie z powodu schizofrenii. W maju 2014 r. skarżący został zatrzymany przez policję w związku z rzekomym molestowaniem nastolatka. Wbrew swej woli skarżący został przewieziony do szpitala psychiatrycznego. W trakcie badania lekarskiego ustalono, że skarżący "chce przebywać z chłopcami" i wyglądać jak dziewczyna oraz ufarbował włosy, żeby zwracać na siebie uwagę. Skarżący żądał zwolnienia ze szpitala - bezskutecznie. Skarżący został zatrzymany w szpitalu za zgodą sądu na tej podstawie, iż miał stanowić zagrożenie dla siebie i innych osób. Przed Trybunałem skarżący zarzucił, że jego przymusowe leczenie psychiatryczne stanowiło naruszenie jego prawa do wolności osobistej i bezpieczeństwa, chronionego w art. 5 ust. 1 Konwencji o prawach człowieka.

Trybunał zgodził się ze skarżącym i potwierdził naruszenie art. 5 ust. 1 Konwencji.

Zagrożenie ze strony chorego musi być realne i uprawdopodobnione
Trybunał przypomniał swoją ustaloną linię orzeczniczą, zgodnie z którą przymusowe leczenie psychiatryczne można zastosować względem osoby, u której stwierdzono autentyczne zaburzenia psychiczne o takim charakterze, który wymaga hospitalizacji chorego. W omawianej sprawie kryteria te nie zostały spełnione. Podstawą zatrzymania i przymusowego leczenia skarżącego było to, iż stwarzał zagrożenie dla samego siebie oraz napastował nastolatka. Trybunał jednakże stwierdził, iż rząd rosyjski nie przedstawił żadnych dowodów na uzasadnienie takiego wniosku.

W protokole policyjnym z zatrzymania skarżącego nie odnotowano, by ktoś zarzucał skarżącemu tego rodzaju zachowanie. Personel karetki, która odwiozła skarżącego do szpitala z miejsca zdarzenia, również nie przedstawił szczegółowej wersji wydarzeń. Dalej, z późniejszych zaświadczeń wystawionych przez policję jasno wynika, iż skarżący nie popełnił żadnego przestępstwa. W tym stanie rzeczy, sąd krajowy powinien był szczególnie uważnie zbadać zagrożenie, jakie skarżący miał stwarzać dla siebie lub otoczenia.

O prawach człowieka >>

Z opinii lekarzy psychiatrów, którzy zbadali skarżącego, nie wynika, by zachowywał się on agresywnie lub był nadmiernie pobudzony. Skarżącemu miał towarzyszyć niepokój, poczucie przygnębienia oraz poirytowanie. Trybunał wskazał zwłaszcza na fakt, że w opinii medycznej skupiono się przede wszystkim na tym, iż skarżący szukał towarzystwa chłopców i przebierał się za dziewczynę. Trybunał wskazał, że jakkolwiek nie jest jego rolą ocena stanu zdrowia psychicznego osoby oraz tego, czy określone zachowania osoby wskazują na istnienie zaburzeń psychicznych, niemniej jednak w przedstawionych dowodach nic nie wskazuje na to, by skarżący stwarzał jakiekolwiek niebezpieczeństwo dla siebie lub otoczenia. Brak jest wreszcie dowodów na to, by zwolnienie ze szpitala i odstąpienie od przymusowego leczenia mogło prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia skarżącego. W tym stanie rzeczy Trybunał uznał zatrzymanie skarżącego w szpitalu psychiatrycznym wbrew jego woli za nieuzasadnione, z naruszeniem art. 5 ust. 1 Konwencji.

Przymusowa hospitalizacja psychiatryczna tylko wyjątkowo
W prawie polskim możliwość hospitalizacji pacjenta w szpitalu psychiatrycznym bez jego zgody przewidziana jest w art. 23 i art. 24 ustawy z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego. Omawiane orzeczenie stanowi cenną wskazówkę interpretacyjną przy stosowaniu wskazanych przepisów. Wynika z nich wyraźnie, iż przymusowe leczenie w szpitalu psychiatrycznym możliwe jest jedynie w przypadku bezpośredniego zagrożenia dla życia pacjenta lub życia i zdrowia innych osób. Ustawa przewiduje również automatyczne zaangażowanie sądu opiekuńczego w sytuacjach, gdy wyrażenie zgody przez pacjenta staje się problematyczne ze względu na jego wiek, ubezwłasnowolnienie, upośledzenie lub inne podobne okoliczności (art. 22 ustawy). Z punktu widzenia standardów konwencyjnych takie uregulowania prawa polskiego są jak najbardziej prawidłowe. Istotą rzeczy jednakże będzie ich praktyczne zastosowanie w konkretnym przypadku osoby chorej. Pojęcie "bezpośredniego zagrożenie dla własnego życia lub życia i zdrowia innych osób" musi być interpretowane ściśle i wyklucza możliwość przymusowego leczenia psychiatrycznego w przypadku zachowań kontrowersyjnych społecznie lub zachowań, które nie stwarzają faktycznego zagrożenia dla życia chorego lub dobrostanu innych osób.

X. przeciwko Rosji - wyrok ETPC z dnia 20 lutego 2018 r., skarga nr 3150/15.

-----------------------------

* Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu.