Strasburg: poważne naruszenie Konwencji uzasadnia zadośćuczynienie, nawet gdy ofiara go nie żąda

Europejski Trybunał Praw Człowieka wyrokiem Wielkiej Izby z 30 marca uznał, iż ofierze poważnego naruszenia prawa do życia przysługuje słuszne zadośćuczynienie, nawet jeżeli osoba skarżąca o zadośćuczynienie nie prosiła.

Skargę do Trybunału wniósł obywatel Rosji, mieszkaniec Republiki Dagestanu. W kwietniu 2006 r. jego syn wziął udział w demonstracji przeciwko korupcji miejscowych władz. Demonstracja została rozproszona przez władze przy użyciu gazu łzawiącego i strzałów - syn skarżącego zmarł w szpitalu od odniesionych obrażeń. Śledztwo krajowe od początku prowadzone było nieudolnie, wielokrotnie zawieszane, przewlekane, nie doprowadziło nigdy do ustalenia osób odpowiedzialnych za ten zgon. Przed Trybunałem skarżący zarzucił, iż ze względu śmierć z syna z rąk funkcjonariuszy państwowych oraz brak skutecznego postępowania w tej sprawie naruszone zostało jego prawo do życia z art. 2 Konwencji o prawach człowieka. Skarżący nie podniósł żadnych roszczeń w zakresie słusznego zadośćuczynienia za naruszenie.

We wcześniejszym wyroku z 5 listopada 2015 r. Izba Trybunału potwierdziła zarzuty skarżącego i uznała, iż art. 2 Konwencji został złamany zarówno w jego aspekcie materialnoprawnym (to jest wobec spowodowania zgonu syna skarżącego przez funkcjonariuszy publicznych, którzy bezprawnie użyli nadmiernych środków siłowych dla rozproszenia demonstracji), jak i w jego aspekcie proceduralnym (to jest wobec braku przeprowadzenia skutecznego i bezzwłocznego postępowania krajowego w sprawie śmierci syna skarżącego, postępowania pozwalającego na identyfikację sprawców oraz ukaranie winnych). Wielka Izba Trybunału wyrok podtrzymała.

W swym kolejnym orzeczeniu z 30 marca Trybunał rozstrzygnął również, ze swej inicjatywy, kwestię przyznania skarżącemu słusznego zadośćuczynienia za śmierć syna, mimo iż sam skarżący takiego wniosku nie złożył. Trybunał uznał, iż brak takiego żądania wniesionego zgodnie z regulaminem Trybunału nie wyklucza przyznania zadośćuczynienia przez Trybunał z jego własnej inicjatywy, zadośćuczynienia uzasadnionego i wyważonego, ze względu na szkodę niemajątkową powstałą w wyjątkowych okolicznościach danej sprawy.

W omawianym przypadku Trybunał uznał, iż samo stwierdzenie naruszenia przez władze rosyjskie prawa do życia i art. 2 Konwencji w jego aspekcie proceduralnym i materialnym nie stanowi wystarczającego zadośćuczynienia wobec tragedii i krzywdy, jakie stały się udziałem skarżącego. Użycie gazu łzawiącego w stosunku do demonstrantów samo sobie było sprzeczne z prawem rosyjskim, a nieudolność i przewlekłość postępowania krajowego w sprawie zgonu spowodowanego bezprawnymi działaniami funkcjonariuszy państwowych, zdaniem Trybunału, stanowiła okoliczność szczególnie obciążającą rząd rosyjski. Nadto Trybunał wskazał, iż nie dostrzega w prawie krajowym regulacji, które pozwoliłyby skarżącemu na skuteczne wystąpienie z odpowiednim roszczeniem odszkodowawczym przed sądem krajowym. Te okoliczności zostały uznane za wystarczająco wyjątkowe i szczególne, by Trybunał przyznał z urzędu skarżącemu słuszne zadośćuczynienie za śmieć syna. Skarżący ma otrzymać 50 tys. euro z tego tytułu.

Nagmetov przeciwko Rosji - wyrok Wielkiej Izby ETPC z dnia 30 marca 2017 r., skarga nr 35589/08.