Strasburg: jednostronna deklaracja nie zwalnia z obowiązków wynikających z Konwencji

Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał naruszenie zakazu nieludzkiego i poniżającego traktowania z powodu braku podjęcia śledztwa w sprawie, w której rząd pozwanego państwa uznał naruszenie Konwencji w drodze jednostronnej deklaracji złożonej przed Trybunałem wcześniej w tej samej sprawie.

Skargę do Trybunału wniósł obywatel Łotwy. W 2009 r. Trybunał wydał decyzję o skreśleniu jego sprawy z listy spraw ze względu na złożenie przez rząd łotewski jednostronnej deklaracji, w której uznano naruszenie, między innymi, art. 3 Konwencji. Mimo to, organy krajowe odmówiły wszczęcia śledztwa krajowego w jego sprawie. Przed Trybunałem skarżący ponownie zarzucił naruszenie art. 3 Konwencji wobec nieprzeprowadzenia skutecznego postępowania w sprawie naruszenia zakazu nieludzkiego i poniżającego traktowania.

Trybunał zgodził się ze skarżącym i potwierdził naruszenie art. 3 Konwencji.

Trybunał wskazał na wyjątkowy charakter procedury jednostronnej deklaracji (na mocy której rząd pozwanego państwa uznaje naruszenie prawa podstawowego osoby skarżącej i proponuje zadośćuczynienie za to naruszenie, co pozwala Trybunałowi na uznanie sprawy za rozstrzygniętą i skreślenie jej z listy spraw). Jej celem z całą pewnością nie jest stworzenie możliwości "ucieczki" organów władzy państwowej od odpowiedzialności za naruszenie Konwencji. Zdaniem Trybunału, warunkiem przyjęcia decyzji o skreśleniu sprawy skarżącego z listy spraw jest to, by skarżący mógł zachować możliwość skorzystania z wszelkich innych środków prawnych dostępnych w prawie krajowym w przypadku naruszenia jego praw podstawowych.

Trybunał podkreślił, iż decyzja o skreśleniu sprawy z listy spraw wskutek jednostronnej deklaracji rządu o uznaniu naruszenia praw podstawowych skarżącego nie mogła wygasić obowiązku władz pozwanego państwa w postaci przeprowadzenia skutecznego postępowania, jeżeli chodzi o zarzut naruszenia art. 3 Konwencji przez funkcjonariuszy państwowych. W związku z tym nie można uznać, by wypłata zadośćuczynienia i uznanie naruszenia art. 3 oznaczało, że organy władzy krajowej wywiązały się ze swego odrębnego obowiązku przeprowadzenia skutecznego postępowania w sprawie naruszenia zakazu nieludzkiego i poniżającego traktowania. Takie założenie oznaczałoby przyjęcie, iż państwa-strony Konwencji, w przypadkach naruszenia zakazu nieludzkiego i poniżającego traktowania przez funkcjonariuszy państwowych, mogłyby ograniczyć swoją reakcję wyłącznie do zapłaty zadośćuczynienia, nie podejmując przy tym żadnych działań prowadzących do identyfikacji i ukarania osób winnych naruszenia. W ten sposób funkcjonariusze państwowi mogliby bezkarnie dopuszczać się bardzo poważnych nadużyć, sprawiając, iż podstawowy zakaz stosowania tortur oraz nieludzkiego i poniżającego traktowania stałby się bezskuteczny. Brak wszczęcia odpowiedniego postępowania, obok uznania naruszenia i wypłaty zadośćuczynienia, sprowadzał się zatem do naruszenia zakazu z art. 3 Konwencji.

Jeronovičs przeciwko Łotwie - wyrok Wielkiej Izby ETPC z dnia 7 lipca 2016 r., skarga nr 44898/10.