Helsińska Fundacja Praw Człowieka  zwróciła się z apelem do Rzecznika Praw Obywatelskich o złożenie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o przeprowadzenie kontroli zgodności przepisów regulujących procedurę umieszczania osób ubezwłasnowolnionych w DPS wbrew ich woli z Konstytucją, Europejską Konwencją Praw Człowieka i Konwencją o Prawa Osób Niepełnosprawnych. Zdaniem Fundacji, niezgodność tych przepisów z Konstytucją i umowami międzynarodowymi polega na niezapewnieniu ubezwłasnowolnionym odpowiednich gwarancji proceduralnych. Dodatkowo HFPC zwraca uwagę RPO na konieczność przeprowadzenia reformy systemu pomocy społecznej poprzez jego deinstytucjonalizację.

ID produktu: 40426373 Rok wydania: 2014
Autor: Iwona Sierpowska,Bartłomiej Mazurkiewicz
Tytuł: Pomoc społeczna. Komentarz + Zmiany w świadczeniach pielęgnacyjnych i zasiłkach dla opiekunów oraz wybrane problemy pomocy społecznej>>>

Jak podkreślają autorzy apelu, obecnie obowiązujące przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego i ustawy o pomocy społecznej umożliwiają umieszczenie osoby ubezwłasnowolnionej wbrew jej woli, gdy zgodę na umieszczenie wyrazi jej opiekun. Opiekun powinien uzyskać zgodę sądu opiekuńczego na umieszczenie ubezwłasnowolnionego w DPS, jednak obserwacji HFPC wynika, że nie zawsze ma to miejsce. Przepisy umożliwiają umieszczanie w DPS również bez zgody opiekuna, wówczas jednak odpowiednie orzeczenie musi wydać sąd opiekuńczy. - Co istotne, sama osoba całkowicie ubezwłasnowolniona nie ma prawa do zaskarżenia orzeczeń i decyzji, na podstawie których odbywa się umieszczenie w DPS. Nie ma również żadnej procedury, za pomocą której osoba taka mogłaby domagać się kontroli sądowej legalności i zasadności ciągłego pobytu w DPS – czytamy w opinii.
Jej autorzy podkreślają, że te przepisy naruszają szereg przepisów Konstytucji, m.in. art. 30 (godność ludzka), art. 41 ust. 1 (wolność osobista), art. 45 ust. 1 (prawo do sądu) i art. 78 (prawo do środków zaskarżenia). - Procedura ta jest również niezgodna z Konwencją o Prawach Osób Niepełnosprawnych, w szczególności jej art. 14, zabraniającym pozbawiania wolności ze względu na niepełnosprawność (w tym – psychiczną lub intelektualną) oraz art. 19, który gwarantuje osobom z niepełnosprawnościami wolność wyboru miejsca zamieszkania oraz prawo pełnego uczestnictwa w życiu społecznym i lokalnym. Analizowane przepisy są ponadto niezgodne z Europejską Konwencją Praw Człowieka, co Europejski Trybunał Praw Człowieka potwierdził m.in. w wyroku w sprawie Kędzior przeciwko Polsce. Pomimo upływu dwóch lat od wydania wyroku, wadliwa procedura wciąż obowiązuje, co przyczynia się do napływu kolejnych skarg do ETPC – czytamy w dokumencie.
Fundacja wskazuje również, że samo usprawnienie procedury przymusowego umieszczania osób ubezwłasnowolnionych w DPS nie zapewni pełnego poszanowania ich praw, do czego zobowiązuje Polskę Konwencja o Prawach Osób Niepełnosprawnych. - W tym celu niezbędne jest przeprowadzenie kompleksowej reformy systemu pomocy społecznej, który odszedłby od zasady instytucjonalizacji w kierunku bardziej zindywidualizowanych mechanizmów wsparcia osób z niepełnosprawnościami, które umożliwiłyby im integrację ze społeczeństwem i środowiskiem lokalnym, a także chroniłyby ich wolność i prawo do prywatności – napisano w apelu do RPO.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka apeluje do Rzecznika o wykorzystanie swojego autorytetu w celu skłonienia ustawodawcy do podjęcia niezbędnych kroków legislacyjnych w tym zakresie.