Sąd Okręgowy w Krakowie miał poważne wątpliwości odnośnie do sytuacji prawnej osoby wydziedziczonej i udziału spadkowego, który by jej przypadał. W związku z tymi wątpliwościami przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia. SO w Krakowie sformułował w postanowieniu następujące pytanie: „Czy w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku wydziedziczonego traktuje się tak jakby nie dożył otwarcia spadku, a w konsekwencji, czy udział spadkowy, który by przypadał wydziedziczonemu zstępnemu przypada jego zstępnym?”

Uprawnienie do zachowku
Zgodnie z art. 1008 k.c. spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli zachodzi co najmniej jedna z przesłanek określonych w tym przepisie. Wydziedziczenie jest możliwe, gdy uprawniony do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, gdy dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci, a także gdy uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Spadkodawca nie może jednak wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Kodeks cywilny stanowi ponadto, że zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę (art. 1011 k.c.).

Wpływ wydziedziczenia na dziedziczenie ustawowe
Sąd Okręgowy w Krakowie wskazał na wątpliwość związaną z wpływem testamentu negatywnego (wydziedziczenia) na dziedziczenie ustawowe. Dochodzą tu do głosu dwie koncepcje. Pierwsza z nich opowiada się za zastosowaniem art. 931 § 2 k.c. w drodze analogii. Przepis ten stanowi, że jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych. Analogiczne zastosowanie art. 931 § 2 k.c. oznacza, że w przypadku testamentu negatywnego dziedziczą spadkobiercy ustawowi, a w miejsce wydziedziczonego wstępują jego zstępni. Za taką koncepcją opowiada się część doktryny, jak też prezentowana jest ona w orzecznictwie Sądu Najwyższego (uchwała z dnia 10 kwietnia 1975 r., III CZP 14/75, OSNCP 1976 nr 2, poz. 28 oraz orzeczenie z dnia 28 maja 1971 r. III CZP 5/71, RPEiS 1972, nr 1, s. 350).

Druga możliwość opiera się na pominięciu wydziedziczonego spadkobiercy ustawowego i stwierdzeniu nabycia spadku na rzecz wszystkich pozostałych spadkobierców tego samego stopnia pokrewieństwa.

Sąd Najwyższy w uchwale z 3 grudnia 2015 r. potwierdził zastosowanie pierwszej z wymienionych koncepcji, a tym samym wzmocnił istniejącą w tym zakresie linię orzeczniczą (sygn. akt III CZP 85/15).