Parafia Rzymskokatolicka wystąpiła do Sądu Rejonowego z wnioskiem o udzielenie jej zezwolenia na ekshumację zwłok i szczątków z grobowca, znajdującego się na cmentarzu parafialnym, którego była zarządcą. Stan techniczny grobowca stwarzał bowiem w ocenie wnioskodawcy zagrożenie dla osób odwiedzających cmentarz.
 
Wcześniej jej wniosek negatywnie załatwił Powiatowy Inspektor Sanitarny, który nie uznał, że Parafia należy do kręgu osób uprawnionych do wystąpienia z takim wnioskiem. Podobnego zdania był też Sąd Rejonowy, który wniosek oddalił. Wyraził on przy tym zdanie, że ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych nie zawiera generalnej normy kompetencyjnej uprawniającej sąd lub prokuratora do zarządzania ekshumacji w oderwaniu od woli osób uprawnionych i w sposób nieograniczony jakimikolwiek przesłankami.

Zarządzenie o ekshumacji tylko w ramach toczącego się postępowania
Sąd Najwyższy udzielając odpowiedzi na pytanie Sądu Odwoławczego wskazał, że ustawa o cmentarzach nie reguluje w sposób kompleksowy i wyczerpujący wszystkich problemów dotyczących miejsca i sposobu chowania zmarłych. W związku z tym niektóre jej przepisy nie mają samodzielnego charakteru; łączą się z przepisami innych ustaw, uzupełniając je lub rozwijając. Dotyczy to również kodeksu postępowania karnego, który przewiduje, że w ramach postępowania dowodowego wymagającego oględzin i otwarcia zwłok prokurator lub sąd może zarządzić wyjęcie zwłok z grobu. Podobnie na gruncie prawa cywilnego, sąd może postanowić o ekshumacji zwłok lub szczątków ludzkich np. w sprawie o ustalenie ojcostwa osoby zmarłej.

Dowiedz się więcej z książki
Kodeks postępowania cywilnego. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Przepisy
  • rzetelna i aktualna wiedza
  • darmowa wysyłka od 50 zł

Celowe działanie ustawodawcy
Sąd Najwyższy zauważył, że ustawa o cmentarzach nie określa przesłanek, których spełnienie upoważniałoby sąd lub prokuratora do wydania przedmiotowego zarządzenia. Ponadto, przy założeniu, że sąd nie działałby z urzędu, nie został wskazany krąg osób mających legitymację do złożenia wniosku o dokonanie ekshumacji. Skoro byłyby to inne osoby niż uprawnione do pochowania zwłok, to biorąc pod uwagę wyjątkowy status prawny zwłok oraz nakaz ich ochrony i poszanowania, wymagałoby to wyraźnej decyzji ustawowej. Zdaniem Sądu Najwyższego przeciwko stanowisku o samodzielnej kompetencji sądu lub prokuratora w tej kwestii przemawia także to, że ustawa nie określa trybu procedowania wniosku. Gdyby prawodawca przewidywał przyznanie uprawnienia, które może być dochodzone przed sądem w postępowaniu cywilnym, to - obok przedmiotowych i podmiotowych przesłanek warunkujących jego realizację - określiłby także sposób jego dochodzenia, a w szczególności tryb postępowania. Wszystko to zdaniem Sądu Najwyższego prowadzi do wniosku, że art. 15 ust. 1 pkt 2 ustawy o cmentarzach nie stanowi samodzielnej podstawy udzielania przez sąd w postępowaniu cywilnym zezwolenia na ekshumację zwłok lub szczątków ludzkich.

Tak orzekł Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 29 czerwca 2016 r. sygn. akt III CZP 24/16

Marek Sondej