Analiza zasobów rejestru znaków towarowych Urzędu Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) wskazuje, że coraz większa liczba przedsiębiorców jest zainteresowana możliwością rejestracji wyglądu pomieszczenia w charakterze znaku towarowego. Czy w świetle obowiązujących przepisów rejestracja takiego znaku może zapewnić rzeczywistą ochronę? 
 - Dochodzi do sytuacji, w której przedsiębiorca uzyskiwałby prawo ochronne obejmujące elementy przestrzenne o znaczeniu funkcjonalnym dla usług świadczonych w takim pomieszczeniu. Pierwsze nasuwają się wątpliwości wynikające z rozbieżności zawartych w obowiązujących przepisach dot. rejestracji znaków towarowych przeznaczonych do oznaczenia towarów, a z drugiej strony usług. Prawodawca wprowadził bowiem szczególne ograniczania, które dotyczą tylko pierwszej z w/w kategorii znaków towarowych -– podkreśla Mikołaj Stępkowski z kancelarii GKR Legal.

Precyzja przede wszystkim
Nowa dyrektywa nr 2015/2436 usunęła z definicji znaku towarowego wymóg graficznej przedstawialności, zastępując go warunkiem przedstawienia w rejestrze w sposób pozwalający właściwym organom i odbiorcom na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu ochrony udzielonej właścicielowi znaku towarowego. Należy przypomnieć, że już wcześniej Trybunał Sprawiedliwości w sprawie C-273/00, Sieckmann stwierdził, że przedstawienie oznaczenia w rejestrze powinno być jasne, precyzyjne, kompletne samo w sobie, łatwo dostępne, zrozumiałe, trwałe i obiektywne. Kryteria te powinny być jednocześnie oceniane indywidualnie dla każdej kategorii znaków towarowych, przy uwzględnieniu jej charakteru i samoistnych cech.

Czy salon sprzedaży spełnia te kryteria?
Punktem wyjścia dla rozważań może być wyrok Trybunału Sprawiedliwości dot . rejestracji znaku towarowego obejmującego wygląd sklepu stacjonarnego Apple Store  (Apple Store nie spotkamy w Polsce, gdzie sprzedażą produktów marki zajmuje się sieć sklepów dystrybutora – iSpot). Trybunał uznał, że przedstawienie w formie zwykłego rysunku - bez wskazania rozmiaru ani proporcji zagospodarowania powierzchni sprzedażowej towarów - może być zarejestrowane jako znak towarowy w odniesieniu do usług polegających na świadczeniach związanych z owymi towarami, jednak niestanowiących integralnej części ich wprowadzenia do obrotu.

TS wskazał jednocześnie, że taka rejestracja jest możliwa pod warunkiem, że umożliwia odróżnienie usług zgłaszającego od usług innych przedsiębiorstw i że żadna z podstaw odmowy rejestracji wymienionych we wspomnianej dyrektywie nie stoi temu na przeszkodzie. Trzeba jednak uściślić, że TS nie dokonał oceny pokazanego wyżej oznaczenia pod kątem jego zdolności rejestrowej, a jedynie potwierdził ogólnie możliwość rejestracji tego typu znaków.
- Zasadniczą kwestią pozostaje ocena, czy tego rodzaju zestawienie cech lub elementów składających się na wygląd pomieszczenia, może w ogóle zostać uznane za znak towarowy, a zatem czy posiada tzw. zdolność odróżniającą. Z tym samym problemem doktryna oraz orzecznictwo (szczególnie judykatura TS), musiały zmierzyć się w przypadku oceny innych nietypowych znaków towarowych, np. znaków przestrzennych (szereg orzeczeń dot. kształtów tabletek) czy kolorów per se – dodaje Mikolaj Stępkowski.


Prawo własności przemysłowej. Komentarz>>

Zwykła cecha produktu, czy jego wyróżnik?
Tego rodzaju oznaczenia zwyczajowo postrzegane są przez konsumentów jako zwykła cecha produktu (przyjmijmy,
że oznacza on towar lub usługę) lub wykorzystywane są ze względu na ich zdolność przyciągania, funkcję estetyczną, nie przenosząc przy tym żadnego określonego znaczenia. Część z takich nietypowych oznaczeń może co prawda spełniać funkcję informacyjną (np. o cechach towarów lub usług), natomiast ze względu na brak przyzwyczajeń rynkowych konsumentów nie przenoszą one informacji o komercyjnym pochodzeniu towarów lub usług (podstawowa funkcja znaku towarowego związana z jego definicją).
 - Należy mieć na uwadze, że obowiązujące przepisy pozwalają na rejestrację oznaczeń, które nabrały tzw. wtórnej zdolności odróżniającej, poprzez używanie danego oznaczenia jako znaku towarowego w obrocie gospodarczym. Oznaczenie uzyskuje wtórną zdolność odróżniania, jeżeli znak pozbawiony pierwotnie takiej zdolności, stał się w wyniku używania nośnikiem informacji o pochodzeniu towaru. W tym zakresie warto zwrócić uwagę np. na wyrok. TS dotyczący rejestracji kształtu batonika Kit-Kat - podkreśla Mikołaj Stępkowski.

Co na to interes publiczny?
Czynnikiem, który musi być wzięty pod uwagę jest ochrona interesu publicznego. Oznacza to, że wszystkie oznaczenia, które mogą służyć w obrocie m.in. do opisywania cech towarów lub usług, dla których znak został zgłoszony lub które są zwyczajowo używane w uczciwych i utrwalonych praktykach handlowych, pozostawały wolne dla wszystkich przedsiębiorców. Powinni oni mieć możliwość używania tych oznaczeń do opisywania takich samych cech swoich własnych produktów lub używania ich na równi z innymi przedsiębiorcami w przypadku ich rozpowszechnienia . Przy czym trzeba pamiętać, że wyłączenia spod rejestracji w zakresie przywołanej przesłanki nie jest bezwzględne i ze względu na uzyskanie przez oznaczenie wtórnej zdolności odróżniającej możliwe jest przyznanie monopolu prawnego.

Wystrój wnętrza – jak doprecyzować znak towarowy?
 - Biorąc pod uwagę wyrok TS wydany ws. Apple, należy przyjąć, że co do zasady nie jest wykluczona rejestracja znaku towarowego obejmującego wystrój pomieszczenia. Przy czym TS podkreślił, iż ocena taka musi przebiegać in concreto i musi m.in. uwzględniać ocenę opisowości oznaczenia lub innych cech, które są zwyczajowo używane w uczciwych i utrwalonych praktykach handlowych - podkreśla prawnik.

Wystrój pomieszczenia - jako oznaczenie identyfikujące przedsiębiorcę - może charakteryzować się zdolnością odróżniającą, gdy obrazowane zagospodarowanie w sposób znaczący odbiega od norm lub zwyczajów panujących
w danym sektorze gospodarki.
Co więcej TS uznał, że przedstawienie takiego oznaczenia w rejestrze może nastąpić bez wskazania rozmiaru ani proporcji zagospodarowanej powierzchni. Ma to istotne znaczenie. Jak można sobie bowiem wyobrazić na przykładzie sklepu Apple Store, zmiana powierzchni lub proporcji sklepu może doprowadzić do zmiany liczby elementów stanowiących wystrój pomieszczenia.

Wydaje się zatem, iż w omawianym wyroku TS nie wykluczył, że zakres rejestracji oznaczenia obejmującego wystrój sklepu, będzie obejmował również szerszy sklep, w którym znajdą się trzy rzędy stołów lub dłuższy, z większą liczbą półek. W istocie bowiem, ochrona w tym przypadku powinna obejmować zarówno wygląd elementów składających się na wystrój pomieszczenia, jak również sposób ich rozmieszczenia, który tworzy określony układ kompozycyjny mogący utrwalić się w świadomości odbiorców.
 -  Z drugiej strony, gdyby wykluczyć zwielokrotnienie elementów tworzących wystrój, zmiana proporcji pomieszczenia będzie pociągać za sobą zmianę układu kompozycyjnego, co w mojej ocenie zmieni znamiona odróżniające takiego oznaczenia - se – dodaje Mikołaj Stępkowski z kancelarii GKR Legal.

Wątpliwości w tym zakresie wydaje się usuwać niedawny wyrok Sądu UE  dot. Red Bull’a. Rozważano w nim realizację kryteriów ze sprawy Sieckmann w odniesieniu do przedstawienia graficznego znaku towarowego składającego się z kompozycji kolorów. Sąd UE przyjął, że przedstawienie graficzne dwóch lub większej liczby kolorów wskazanych w sposób abstrakcyjny i bez konturów nie spełnia przesłanek precyzji i stałości, gdyż powinno obejmować systematyczny układ łączący dane kolory w określony z góry i stały sposób. Takie przedstawienia mogą bowiem obejmować liczne różne kombinacje uniemożliwiające konsumentowi zrozumienie i zapamiętanie szczególnej kombinacji, którą mógłby się posłużyć z przekonaniem, chcąc ponownie dokonać danego zakupu, a właściwym organom i podmiotom gospodarczym poznanie zakresu chronionych praw przysługujących właścicielowi znaku towarowego.
 - Z powyższego wyroku wynika zatem, że nie może być żadnej wątpliwości co do przedmiotu ochrony objętego prawem ochronnym na znak towarowy. W mojej ocenie sposób przedstawienia wystroju pomieszczenia zaaprobowany przez TS ws. Apple również nie realizuje kryteriów pewności i stałości. Wygląda na to, że ochrona może dotyczyć tylko i wyłącznie tego konkretnego przedstawienia w rejestrze, a w jej zakres nie może wchodzić pewna abstrakcyjna kompozycja – podkreśla prawnik.

Nie wszystko jeszcze jasne
Niestety w wyroku ws. Apple TS nie odpowiedział na bardzo interesujące pytanie zadane przez sąd odsyłający:
czy ochrona w odniesieniu do »opakowania towaru« może obejmować również oprawę stanowiącą ucieleśnienie usługi [przedstawienie materializujące usługę]?  - Jeśli traktować przedstawienie materializujące usługę (pomieszczenie, w którym jest ona świadczona), na równi z opakowaniem towaru, to wydaje się, że w odniesieniu do tej szczególnej kategorii oznaczeń, zastosowanie powinna znajdować przesłanka odmowy rejestracji z art. 4 ust. 1 lit. e) dyrektywy, która zarezerwowana została jednak wyłącznie dla znaków towarowych przeznaczonych do oznaczania towarów, nie zaś usług. Trzeba dodać, że ma ona charakter bezwzględny i nie może zostać wyłączona okolicznością, że oznaczenie nabrało wtórnej zdolności odróżniającej – dodaje prawnik.

Przepis stanowi, że nie są rejestrowane lub podlegają unieważnieniu oznaczenia, które składają się wyłącznie z kształtu lub innej właściwości, wynikających z charakteru samych towarów lub niezbędnych do uzyskania efektu technicznego oraz zwiększających znacznie wartość towarów . Wyłączenie usprawiedliwione jest zagrożeniem monopolizacji kształtu lub innych właściwości towarów, co mogłoby prowadzić do uzyskania nieuprawnionej przewagi konkurencyjnej.
- W przypadku oznaczenia, które materializujące usługę, w mojej ocenie stosowanie tego przepisu byłoby wysoce pożądane. Większość bowiem z elementów wystroju pomieszczenia poza funkcją estetyczną oraz możliwą funkcją odróżniającą, stanowi przedmioty o znaczeniu funkcjonalnym dla świadczonych w nim usług. Obecność stołu czy półek w lokalu, gdzie świadczy się usługi około-sprzedażowe - np. prezentuje towary, przeprowadza szkolenia z ich użytkowania – jest niezbędna do ich świadczenia i wynika z charakteru tych usług (wykazanie opisowości oznaczenia w takiej sytuacji może być problematyczne).

W tym przypadku chroniony jest również interes publiczny. Przedsiębiorca nie powinien uzyskiwać monopolu prawnego obejmującego m.in. specyficzne rozmieszczenie stołów w lokalu usługowym. Tego rodzaju elementy wystroju znajdują się w niemal każdym lokalu usługowym, m.in. w sklepach ze sprzętem RTV, takich jak Apple Store. Należy zaś pamiętać, że ochrona znaku towarowego nie ogranicza się wyłącznie do posługiwania się oznaczeniem identycznym, lecz również podobnym. Zakres ochrony przyznanej przez oznaczenie obejmujące wystrój pomieszczenia, mógłby być zatem bardzo szeroki i nieostry, a zatem wprowadzać niepewność w obrocie prawnym - podsumowuje Mikołaj Stępkowski z kancelarii GKR Legal.

Problematykę związaną z możliwym posłużeniem się powyższą przesłanką odmowy rejestracji w odniesieniu
do oznaczeń, które odzwierciedlają materialnie okoliczności, w których dana usługa jest świadczona, dostrzegł również Rzecznik Generalny Maciej Szpunar (zob. opinia ws. przed TS. C-205/14, Hauck, pkt 106 i nast. oraz niedawno wydana uzupełniająca opinia ws. C‑163/16, Louboutin i Christian Louboutin, przypis 4) .
Można zaobserwować znaczny wzrost rejestracji przestrzennych znaków towarowych przeznaczonych do oznaczanie usług, które obejmują elementy o znaczeniu funkcjonalnym dla środowiska w jakim te usługi są świadczone. Czas pokaże, jak sądy będą podchodzić do kwestii naruszenia takich praw ochronnych oraz zakresu przyznanego monopolu prawnego. Niewątpliwie niedawne zmiany w sposobie zgłaszania znaków towarowych UE, wprowadzają narzędzia techniczne ułatwiające uściślenie przedmiotu ochrony, m.in. poprzez możliwość zamieszczenie w rejestrze trójwymiarowego projektu. Należy jednak zastanowić się, czy przy tak zawężonym zakresie przedmiotu ochrony (w który nie może wchodzić abstrakcyjna kompozycja), zgłaszanie omawianych oznaczeń ma ekonomiczne uzasadnienie i zapewnia realną ochronę wystroju wnętrza w charakterze znaku towarowego.