SA: sąd nie ingeruje w sprawy wewnętrzne kościołów

Autonomia związków wyznaniowych stanowi przejaw realizacji wolności religijnej w wymiarze wspólnotowym. Oznacza władzę kościoła do stanowienia prawa i kierowania się nim w stosunkach wewnętrznych. Sąd państwowy nie może w nią ingerować - przypomniał Sąd Apelacyjny w Białymstoku.

Sąd Okręgowy w Białymstoku odrzucił pozew o ustalenie nieważności uchwały podjętej przez wspólnotę wyznaniową. Powódka kwestionowała ważność podjętej przez Muzułmański Związek Religijny w Rzeczypospolitej Polskiej uchwały w sprawie wyboru Muftiego.

Artykuł pochodzi z: LEX Navigator Postępowanie Cywilne - Moduł do LEX i ABC>>

Zażalenie powódki

Powódka zaskarżyła orzeczenie sądu pierwszej instancji, wnosząc jednocześnie o jego zmianę poprzez jego uchylenie.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku uznał za niezasadne zażalenie i je oddalił.

Brak drogi sądowej

Sądy obu instancji jednomyślnie uznały, iż postępowanie zainicjowane przez powódkę nie ma charakteru sprawy cywilnej i jako takie nie podlega badaniu przez sąd z przyczyn formalnych. Pozew podlega zatem odrzuceniu z uwagi na brak drogi sądowej (art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.).

Sprawa cywilna

Pojęcie sprawy cywilnej, o którym mowa w art. 1 k.p.c., determinuje dopuszczalność drogi sądowej przy użyciu dwóch kryteriów: materialnego i formalnego. Pierwsze z nich odwołuje się do powiązania określonej sprawy z przepisami prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy. Drugie z pojęć wskazuje zaś na istnienie szczególnych przepisów ustawowych przekazujących do rozpoznania sądowi cywilnemu określonych żądań stron, których wprawdzie nie można zaliczyć do kategorii spraw cywilnych, lecz są rozpoznawane tak jak sprawy cywilne. Kwestia tego, czy określony pozew lub wniosek podlega rozpoznaniu przez sąd cywilny jest oceniana w świetle art. 1 k.p.c. w oparciu o przedmiot sprawy i przytoczone okoliczności faktyczne.

Ochrona podmiotów równorzędnych

Sprawa ma charakter sprawy cywilnej, jeżeli treść łączących strony stosunków prawnych, obejmująca ich wzajemne prawa i obowiązki albo tworząca dany stan prawny zakłada potrzebę ochrony uczestniczących w nich podmiotów. Strony sporu muszą przy tym należeć do kategorii podmiotów równorzędnych.

Stosunek państwa do kościoła

Na podstawie art. 25 ust. 3 Konstytucji RP stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego.

Przynależność do kościoła

Sądy obu instancji podkreśliły, że przynależność do związku wyznaniowego służy urzeczywistnianiu prawa do wolności wyznania, będącego "częścią" szeroko rozumianego prawa do wolności. Prawa te są gwarantowane przez Konstytucję i Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Ochronę jednostki zapewniają w szczególności przepisy o dobrach osobistych (art. 23 k.c.).

Specyfika relacji wierny - kościół

Relacje członka wspólnoty wyznaniowej z otoczeniem są zróżnicowane i mają charakter niejednorodny. W pewnych sytuacjach pozycja wiernego może stać się źródłem stosunku cywilnoprawnego. Ma to miejsce wówczas jeśli zawierana jest przez niego z kościołem umowa o pracę, dokonywane są rozliczenia majątkowe lub też sprawa dotyczy korzystania z nieruchomości wspólnej. W tego typu relacjach ma miejsce równorzędność wspólnoty wyznaniowej i jej członka, bowiem łączy ich stosunek o charakterze cywilnym.

Lena Kondratiewa-Bryzik,Roman Wieruszewski,Mirosław Wyrzykowski
  Prawne granice wolności sumienia i wyznania>>>

Kwestie wewnętrzne związku wyznaniowego

Niewątpliwie, sfera zależności powstających między wiernymi w związku z praktykowaniem doktryny religijnej nie należy jednak do kategorii spraw cywilnych. Roszczenie powódki związane było ze swobodą praktyk religijnych. Powódka, uznając wybór jej zwierzchnika religijnego za wadliwy, pomija okoliczność, że obsadzenie stanowisk we wspólnocie religijnej mieści się w kategorii czynności związanych z funkcjonowaniem i organizacją wspólnoty wyznaniowej.

Ograniczona do minimum możliwość ingerencji

Przepisy prawa chronią wolność stowarzyszania się przed nieuzasadnioną ingerencją ze strony Państwa. Autonomia związków wyznaniowych niezbędna jest dla pluralizmu w demokratycznym społeczeństwie. Poza bardzo wyjątkowymi przypadkami prawo do wolności wyznania w formie gwarantowanej w Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności wyklucza istnienie jakiejkolwiek swobody decyzyjnej po stronie Państwa, w tych przypadkach, w których spór dotyczy zgodności z prawem przekonań religijnych lub sposobów ich wyrażania.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku podkreślił, że samodzielne istnienie związków wyznaniowych dotyczy ich organizacji oraz wykonywania prawa do wolności wyznania przez wszystkich ich aktywnych członków.

Zakaz wykładni rozszerzającej

Dopuszczalna ingerencji Państwa w funkcjonowanie struktur organizacyjnych kościoła nie pozwala na stosowanie w tej materii reguł rozszerzającej lub analogicznej wykładni obowiązującego prawa. Oznacza to, że nie jest możliwym podejmowanie przez Państwo oceny tego, czy określone uchwały wydane przez organy tego związku wyznaniowego były ważne.

Niemożność rozpoznania sprawy

W związku z powyższym, skoro sąd powszechny nie ma prawa ingerencji w wewnętrzne sprawy każdego kościoła lub związku wyznaniowego, to skutkować musiało to prawomocnym odrzuceniem pozwu z uwagi na brak drogi sądowej w sprawie.

Tak orzekł Sąd Apelacyjny w Białymstoku w postanowieniu z dnia 28 kwietnia 2015 r., sygn. akt I ACz 452/15.