Dzięki europejskiej inicjatywie obywatelskiej, europejscy obywatele po raz pierwszy będą mogli bezpośrednio proponować nowe prawodawstwo. Europejska inicjatywa obywatelska, jedna z innowacji traktatu lizbońskiego, da obywatelom ‑ pod warunkiem, że będzie ich nie mniej niż milion i że będą pochodzi z co najmniej jednej trzeciej państw członkowskich UE ‑ możliwość zwrócenia się do Komisji Europejskiej o przedłożenie wniosków ustawodawczych w dziedzinach, w których posiada ona takie uprawnienia. Omawiany wniosek określa liczbę podpisów, którą należy zebrać w każdym państwie i zaleca, aby po zebraniu 300 000 podpisów z trzech państw członkowskich Komisja badała, czy inicjatywa jest dopuszczalna. Termin na zebranie podpisów określono na jeden rok, natomiast Komisja na zbadanie inicjatywy i podjęcie decyzji o ewentualnych działaniach następczych będzie miała cztery miesiące. Komisja ma nadzieję, że Rada i Parlament Europejski osiągną ostateczne porozumienie w sprawie europejskiej inicjatywy ustawodawczej przed końcem bieżącego roku, dzięki czemu pierwsze inicjatywy mogłyby być zgłaszane w 2011 r.

Inicjatywa musi uzyskać poparcie co najmniej jednego miliona obywateli z co najmniej jednej trzeciej państw członkowskich. W przypadku każdego z tych państw członkowskich oblicza się konieczną minimalną liczbę podpisów, mnożąc liczbę członków Parlamentu Europejskiego z tego państwa przez współczynnik 750. Minimalny wiek sygnatariuszy odpowiada wiekowi, w którym osoby są uprawnione do głosowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Proponowane inicjatywy muszą być rejestrowane w rejestrze internetowym udostępnionym przez Komisję – rejestracja może zostać odrzucona w przypadku jawnego naruszania przez inicjatywę podstawowych wartości UE. Nie ma ograniczeń co do sposobu zbierania deklaracji poparcia, jednak krajowe organy władzy będą zobowiązane sprawdzać, czy internetowe systemy zbierania podpisów są zgodne z pewnymi wymogami technicznymi i wymogami w kwestii zabezpieczeń, a kontrolę tę będzie należało przeprowadzić w ciągu trzech miesięcy. Organizatorzy będą dysponować rokiem na zebranie koniecznych podpisów.

Co Komisja będzie robić z inicjatywą?

Po zebraniu 300 000 podpisów z trzech państw członkowskich organizator musi zwrócić się do Komisji o sprawdzenie dopuszczalności inicjatywy. Komisja ma dwa miesiące na podjęcie decyzji, czy inicjatywa mieści się w ramach jej uprawnień i czy odnosi się do dziedziny, w której stanowienie prawa jest możliwe. Test dotyczący dopuszczalności nie będzie miał wpływu na decyzję Komisji co do przedmiotu inicjatywy. Po ocenieniu inicjatywy jako dopuszczalnej i sprawdzeniu podpisów Komisja będzie dysponować czterema miesiącami na zbadanie samej inicjatywy. Będzie musiała następne zdecydować, czy należy sporządzić wniosek ustawodawczy, podjąć działania w danej kwestii, przeprowadzając na przykład badanie czy też nie podejmować żadnych działań. Swoje rozumowanie będzie musiała następnie przedstawić w ogólnodostępnym dokumencie. Celem wniosku jest zapewnienie, aby procedury rozpoczęcia inicjatywy obywatelskiej były proste, łatwe w zastosowaniu i dostępne dla wszystkich oraz nie stanowiły zbyt dużego obciążenia dla krajowych organów władzy. Ważne jest to, aby ten nowy element procesu demokracji był wiarygodny i dawał całkowitą gwarancję ochrony danych oraz był wolny od wszelkich nadużyć i oszustwa. Inicjatywa obywatelska nie wpływa na prawo Komisji do inicjatywy ustawodawczej, ale będzie zobowiązywać Komisję do poważnego rozpatrzenia wniosku złożonego przez grupę obywateli.