Można wyłączyć wspólnika z pierwszeństwa do objęcia udziałów

Uchwałą zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością niebędąca zmianą umowy spółki można wyłączyć prawo pierwszeństwa dotychczasowego wspólnika do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym, chyba że co innego wynika z umowy spółki. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 maja 2010 r.

Sąd Najwyższy przypomniał, że podwyższenie kapitału zakładowego może nastąpić także w uchwale, która nie jest zmianą umowy spółki. Taka uchwała jest ważna, jeżeli - jak wynika z art. 257 § 1 k.s.h. - umowa spółki przewiduje podwyższenie kapitału zakładowego, określając maksymalną wysokość podwyższenia oraz termin, w którym może to nastąpić. Podwyższenie w granicach kwotowych i czasowych wskazanych w umowie spółki nie jest zmianą umowy spółki. Uchwała o podwyższeniu zapada więc bezwzględną, a nie kwalifikowaną większością głosów oraz nie musi być zaprotokołowana przez notariusza.
Z art. 257 § 1 k.s.h. wynika, że umowa spółki musi tylko określić górną granicę podwyższenia oraz termin, w jakim podwyższenie ma nastąpić. Każda uchwała zgromadzenia wspólników podwyższająca kapitał zakładowy w zakreślonych umową granicach musi więc być traktowana jako uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego, która nie jest uchwałą zmieniającą umowę spółki. Nie ma wobec tego podstaw do formułowania dodatkowych wymagań ważności takiej uchwały, a w szczególności wymagania zgody wspólnika, którego taka uchwała pozbawia prawa do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym.
Wniosek taki potwierdza wyraźnie art. 258 § 1 k.s.h., zgodnie z którym dotychczasowi wspólnicy mają prawo pierwszeństwa do objęcia nowych udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym w stosunku do swoich dotychczasowych udziałów, jeżeli co innego nie wynika z umowy spółki lub uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego. Wystarczy wobec tego, że uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego wyłącza prawo pierwszeństwa wspólnika i nie może się on na nie skutecznie powoływać.
Zdaniem Sądu Najwyższego, taka redakcja przepisów Kodeksu spółek handlowych dotyczących podwyższenia kapitału zakładowego w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością i ochrony prawa wspólnika do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym pozwala na sformułowanie dwóch wniosków. Po pierwsze, pierwszeństwo w objęciu udziałów nie jest uprawnieniem bezwzględnym wspólnika, gdyż umowa spółki lub uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego może to prawo wyłączyć. Dopiero jeżeli umowa ani uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego nie zawiera żadnych postanowień w tym zakresie, wspólnikowi przysługuje pierwszeństwo objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym. Po drugie, jeżeli uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego zawiera postanowienia o wyłączeniu pierwszeństwa wspólnika, nie stanowi to podstawy do jej uchylenia lub stwierdzenia nieważności. Dotyczy to zarówno uchwały o podwyższeniu podejmowanej na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki, jak i uchwały, która jest zmianą umowy spółki. Z art. 258 § 1 k.s.h. wynika jednoznacznie, że każda uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego może skutecznie wyłączyć prawo pierwszeństwa wspólnika do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym.
W ocenie Sądu Najwyższego, ze względu na swój zakres, art. 257 § 3 k.s.h. powinien być odczytywany nie jako ograniczenie regulacji zawartych w art. 257 § 1 i 2 oraz art. 258 k.s.h., lecz jako regulacja szczególna, która może mieć zastosowanie tylko w określonej sytuacji. Należy go stosować tylko wtedy, gdy podwyższenie następuje przez utworzenie nowych udziałów, a nie przez podwyższenie wysokości dotychczasowych oraz gdy uchwała o podwyższeniu nie wyłącza prawa pierwszeństwa w objęciu udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym przez dotychczasowych wspólników. Wykładnia literalna art. 257 § 3 k.s.h. - szczególnie, że mowa jest w nim tylko o sposobie obejmowania udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym, a ustawodawca regulując tę kwestię posłużył się odesłaniem do art. 260 § 2, który dotyczy specjalnego podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki - nie stwarza podstaw do traktowania tego przepisu jako zmieniającego regulacje zawarte w art. 257 § 1 i 2 oraz art. 258 § 1 k.s.h.
Za proponowaną ścisłą wykładnią art. 257 § 3 k.s.h. przemawiają także argumenty wynikające z wykładni systemowej. Przepis art. 257 § 1 k.s.h. wprowadza tylko dwa wymagania, które muszą się znaleźć w umowie spółki, aby podwyższenie kapitału zakładowego na podstawie dotychczasowych jej postanowień było dopuszczalne: określenie maksymalnej wysokości podwyższenia oraz terminu, w którym ma ono nastąpić. Trudno wobec tego uznać, że odesłanie do art. 257 § 3 k.s.h. do odpowiedniego stosowania art. 260 § 2 k.s.h. ma być rozumiane jako odstępstwo od elastycznego sposobu podwyższania kapitału zakładowego przewidzianego w art. 257 § 1 k.s.h. oraz od ważnej zasady wyrażonej w art. 258 k.s.h. Nie można również zakładać, że przepis ten wyłącza możliwość podwyższania kapitału zakładowego przez zwiększenie wartości nominalnej udziałów, gdy ma to nastąpić na mocy uchwały niebędącej zmianą umowy spółki.
Zdaniem Sądu Najwyższego, za rozumieniem art. 257 § 3 k.s.h. jako przepisu, który nie narusza zasad podwyższenia kapitału zakładowego wynikających z art. 257 § 1 i 2 oraz art. 258 § 1 k.s.h., przemawiają też ważne względy związane z rolą, jaką odgrywa podwyższenie kapitału zakładowego na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki. Takie odformalizowane podwyższenie kapitału zakładowego jest przejawem zgody wspólników na to, aby można było elastycznie zwiększać środki potrzebne spółce. Jeżeli więc nie wprowadzają jednocześnie do umowy spółki innych postanowień, godzą się na to, aby uchwała zgromadzenia wspólników mogła bliżej określić, w granicach zakreślonych w art. 257 § 2 lub art. 258 § 1 k.s.h., w jaki sposób podwyższenie kapitału zakładowego nastąpi i kto będzie miał prawo do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym. Wspólnicy, wyrażając na to zgodę z góry, mogą jednocześnie zastrzec w umowie, że takie podwyższenie jest możliwe tylko, gdy nastąpi przez utworzenie udziałów, które wspólnicy obejmą proporcjonalnie do już posiadanych. Z drugiej strony wspólnicy nie muszą wprowadzać takich dodatkowych ograniczeń, co przy proponowanej wykładni art. 257 § 3 w związku z art. 260 § 2 k.s.h. może umożliwić podwyższanie kapitału zakładowego na mocy dotychczasowych postanowień umowy spółki przez zwiększenie wartości udziałów oraz pozbawienie w uchwale o podwyższeniu kapitału zakładowego prawa pierwszeństwa dotychczasowych wspólników do obejmowania udziałów proporcjonalnie do już posiadanych.
Naruszenie prawa pierwszeństwa wspólnika do objęcia udziałów następuje tylko wtedy gdy umowa spółki przyznała prawo pierwszeństwa objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym jednemu lub kilku wspólnikom, wyłączając to prawo w stosunku do innych. W takiej sytuacji uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego musi to respektować, jeżeli taka uchwała nie jest zmianą umowy spółki, a pozbawia wspólnika prawa pierwszeństwa zagwarantowanego mu w umowie spółki, podlega uchyleniu na podstawie art. 249 k.s.h. Jeżeli zaś uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego jest zmianą umowy spółki, może być skutecznie podjęta za zgodą wspólnika, któremu przyznano w umowie prawo pierwszeństwa (art. 246 § 3 k.s.h.), bez tej zgody jest uchwałą sprzeczną z powołanym przepisem.
( II CSK 505/09, LEX nr 610128)

Artykuł pochodzi z programu System Informacji Prawnej LEX on-line