Resort przekazał do zaopiniowania projekt rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie w sprawie przekazania niektórym sądom okręgowym i sądom rejonowym rozpoznania spraw gospodarczych z obszarów właściwości innych sądów okręgowych i sądów rejonowych. Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” zgłosiło do projektu szereg szczegółowych uwag, ale jedna z nich ma charakter fundamentalny i być może konstytucyjny.
Autorzy opinii przypominają, że art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności nakłada na państwa-sygnatariuszy obowiązek zapewnienia rzetelnego procesu sądowego. Jednym z wymagań szczegółowych składających się na ten ogólny wymóg jest żądanie, by sąd był ustanowiony ustawą. - Wymóg ustanowienia sądu ustawą nie ogranicza się do tego tylko, by podstawa prawna istnienia danego sądu była zawarta w przepisie rangi ustawowej. W ramach tego wymogu mieszczą się również wszelkie normy regulujące funkcjonowanie sądu i składy orzekające w konkretnych sprawach. W szczególności rangę ustawową winny mieć normy regulujące ustalenie składu sądu, kompetencje do pełnienia funkcji sędziego w tymże sądzie, gwarancje niezawisłości sędziowskiej, gwarancje uprawnień procesowych stron oraz właściwość sądu. Ocenie pod kątem zgodności z konwencją podlega nie tylko istnienie tych przepisów, lecz także ich przestrzeganie. W kompetencji władzy wykonawczej mogą leżeć tylko kwestie szczegółowe, których regulowanie w akcie rangi ustawy byłoby zbędne – czytamy w opinii.
Prawo o ustroju sądów powszechnych. Komentarz>>>
Zdaniem ekspertów „Iustitii” rozporządzenie ministra sprawiedliwości tworzy zupełnie inną siatkę sądów gospodarczych i ich obszarów właściwości, niż wynikająca z przepisów ustawowych. Oznacza to, że zagadnienie obszarów właściwości sądów gospodarczych jest w całości regulowane aktem prawnym nie mającym rangi ustawy. W konsekwencji również właściwość miejscowa sądów gospodarczych jest ustalana na podstawie aktu prawnego nie mającego rangi ustawy. W efekcie właściwość sądu gospodarczego w jej aspekcie miejscowym zależy wyłącznie od uznania organu władzy wykonawczej określającego obszary właściwości sądów gospodarczych. - Taki sposób określenia obszaru właściwości sądu nie spełnia konwencyjnego wymogu sądu ustanowionego ustawą w zakresie ustalania właściwości miejscowej sądu – stwierdzają autorzy opinii.
I dodają, że skoro waga spraw rozpoznawanych przez sądy gospodarcze, dotyczących nieraz podmiotów o dużym znaczeniu gospodarczym i społecznym, bywa ogromna, jest tylko kwestią czasu, gdy strona takiego procesu wystąpi o ustalenie naruszenia Konwencji polegającego na nieustanowieniu sądu ustawą.
Eksperci „Iustitii” przypominają, że przedmiotem oceny Europejskiego Trybunału Praw Człowieka pod kątem spełnienia wymogu ustanowienia sądu ustawą były już tak szczegółowe kwestie, jak legalność powołania ławników i upływ kadencji sędziego. - W tym stanie rzeczy trudno sobie wyobrazić, by Trybunał przeszedł do porządku dziennego nad brakiem ustawowej regulacji kwestii tak istotnej dla wymiaru sprawiedliwości, jak właściwość sądów w skali całej gałęzi sądownictwa. W konsekwencji najprawdopodobniej po raz kolejny zostanie stwierdzone naruszenie przez Polskę Konwencji, tym razem jej art. 6 ust. 1, być może wraz z odpowiedzialnością finansową – czytamy w opinii Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”.