Założenia przygotowano ze względu na konieczność wdrożenia do polskiego prawa dyrektywy 2008/98/WE, stanowiącej podstawowy akt prawny dotyczący gospodarki odpadami w Unii Europejskiej. Ponieważ wdrożenie dyrektywy wymaga licznych zmian w obowiązujących przepisach przygotowano założenia do projektu nowej ustawy, rezygnując z nowelizacji dotychczasowej. Nowa regulacja zastąpi obowiązującą ustawę z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach.
Nowa ustawa ma dotyczyć ogólnych zasad i wymagań związanych z gospodarką odpadami, szczególnie odnoszących się do postępowania z niektórymi, specyficznymi odpadami i specyficznymi procesami gospodarowania nimi. Zostaną w niej określone zasady postępowania z odpadami, zapewniające ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Chodzi zwłaszcza o zapobieganie powstawaniu odpadów, ograniczanie ilości wytwarzanych odpadów, zmniejszanie ich negatywnego oddziaływania na środowisko, a także przygotowanie do ponownego użycia i wykorzystania.
Wzorem dyrektywy do nowej ustawy wprowadzone zostaną nowe definicje, takie jak: bioodpady, sprzedawca odpadów (dealer), pośrednik w obrocie odpadami (broker), przetwarzanie. Dodatkowo, w związku z trudnościami interpretacyjnymi występującymi we wszystkich krajach unijnych, a dotyczącymi definicji odpadów, w projekcie ustawy oraz aktach wykonawczych do niej, zostanie określona procedura umożliwiająca uznanie przedmiotów lub substancji za produkty uboczne oraz wskazująca, kiedy dana substancja traci status odpadu.
Zgodnie z założeniami, odpady mają być zbierane w sposób selektywny i przetwarzane zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami. Hierarchia ta będzie miała następującą strukturę: zapobieganie; przygotowanie do ponownego użycia; recykling; inne metody odzysku (np. odzysk energii); unieszkodliwianie. Takie rozwiązanie przyczyni się do zwiększenia ilości odpadów poddawanych procesom odzysku (w tym recyklingu), zmniejszenia ilości odpadów poddawanych procesom unieszkodliwiania, a w szczególności unieszkodliwiania przez składowanie, które jest najmniej pożądanym sposobem gospodarowania odpadami.
Nowe przepisy o odpadach oddziaływać będą przede wszystkim na działalność podmiotów sektora gospodarki odpadami, a także organów administracji, prowadzących postępowania administracyjne. Natomiast wpływ projektowanych regulacji na życie zwykłych obywateli będzie jedynie pośredni. Nowe przepisy będą oddziaływać na zmianę zachowań gospodarstw domowych, co powinno przynieść efekt zwiększania selektywnej zbiórki odpadów u źródła.
Większość przepisów powinna zacząć obowiązywać od 12 grudnia 2010 r. (ostateczny termin na wdrożenie przepisów dyrektywy).