Pomocne w wyjaśnieniu tej kwestii może być stanowisko, jakie zajęło Ministerstwo Finansów w odpowiedzi na interpelację poselską (nr 970). Resort finansów powołał się na art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r., Nr 14, poz. 176, z późn. zm.), określający źródła przychodów, z których dochody podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Określając źródła przychodów, ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych jednocześnie definiuje pojęcie przychodów. Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przychodami, z zastrzeżeniem art. 14-16, art. 17 ust. 1 pkt 6 i 9, art. 19 i art. 20 ust. 3, są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.
W związku z powyższym nieodpłatne świadczenie usług przez prawników nie powoduje obowiązku zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych przez osoby świadczące te usługi „charytatywnie”. W odniesieniu do tych osób nie powstaje bowiem przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – podkreślił resort finansów.
Jeśli zaś chodzi o ustawę z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535, z późn. zm.) resort finansów powołał się na art. 5 tej ustawy, który stanowi, że opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega co do zasady odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.
Nieodpłatne świadczenie usług traktuje się na równi z odpłatnym świadczeniem usług tylko w niektórych przypadkach. Kwestię tę reguluje przepis art. 8 ust. 2 ustawy o podatku od towarów i usług, zgodnie z którym nieodpłatne świadczenie usług na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, oraz wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług, jeżeli nie są one związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, a podatnikowi przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług związanych z tymi usługami, w całości lub w części, traktuje się jak odpłatne świadczenie usług.
Nieodpłatne świadczenie usług (w tym także bezpłatne porady prawne) co do zasady nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, jeżeli podatnik nie miał prawa do odliczenia podatku naliczonego od zakupów związanych z tymi usługami, a ich wykonanie związane jest z prowadzeniem przedsiębiorstwa podatnika. W przeciwnym wypadku nieodpłatne świadczenie usług traktuje się jak odpłatne świadczenie usług podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Powyższe rozwiązanie przyjęte w przepisach o podatku od towarów i usług wynika z podstawowych zasad podatku, na których opiera się system podatku VAT, tj. powszechności opodatkowania i neutralności, jak i z samej istoty tego podatku polegającej na opodatkowaniu konsumpcji – podkreślił resort finansów. Odstąpienie od obowiązku naliczenia podatku należnego w sytuacji, gdy podatnik odliczył podatek naliczony przy nabyciu towarów lub usług związanych z nieodpłatnym świadczeniem usług (np. pomocy prawnej) oznaczałoby, że faktycznie konsumpcja nie byłaby obciążona tym podatkiem, a to stałoby w sprzeczności ze wskazanymi wyżej zasadami i konstrukcją podatku od towarów i usług.
Ministerstwo Finansów stwierdziło, że uregulowania w zakresie nieodpłatnego świadczenia usług zawarte w ustawie o podatku od towarów i usług odzwierciedlają regulacje zawarte w ustawodawstwie Unii Europejskiej. Resort finansów podkreślił, że prawo Unii Europejskiej nie przewiduje wyłączenia tego rodzaju świadczeń z obciążania podatkiem VAT, w szczególności przepis art. 132 obowiązującej od dnia 1 stycznia 2007 r. dyrektywy Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (2006/112/WE, ze zm.) w swoim katalogu nie wymienia usług pomocy prawnej i tym samym nie daje możliwości zastosowania do tych usług zwolnienia od podatku VAT. Usługi te nie mogą być również objęte obniżoną stawką podatku, gdyż zgodnie z art. 98 ust. 2 wskazanej wyżej dyrektywy stawki obniżone mają zastosowanie wyłącznie do dostaw towarów i świadczenia usług, których kategorie są określone w załączniku III. Usługi pomocy prawnej nie zostały jednak wymienione w powyższym załączniku do dyrektywy.
Reasumując, z przepisów o podatku od towarów i usług wynika, że czynności nieodpłatne - w tym również świadczenie usług prawnych bez wynagrodzenia - nie są co do zasady objęte opodatkowaniem podatkiem VAT, jeżeli podatnik nie miał prawa do odliczenia podatku naliczonego związanego z tą usługą. Natomiast całkowita rezygnacja z opodatkowania usług polegających na nieodpłatnym świadczeniu usług prawnych byłaby niezgodna z przepisami Unii Europejskiej – uważa Ministerstwo Finansów.
W związku z powyższym nieodpłatne świadczenie usług przez prawników nie powoduje obowiązku zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych przez osoby świadczące te usługi „charytatywnie”. W odniesieniu do tych osób nie powstaje bowiem przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – podkreślił resort finansów.
Jeśli zaś chodzi o ustawę z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535, z późn. zm.) resort finansów powołał się na art. 5 tej ustawy, który stanowi, że opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega co do zasady odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.
Nieodpłatne świadczenie usług traktuje się na równi z odpłatnym świadczeniem usług tylko w niektórych przypadkach. Kwestię tę reguluje przepis art. 8 ust. 2 ustawy o podatku od towarów i usług, zgodnie z którym nieodpłatne świadczenie usług na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, oraz wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług, jeżeli nie są one związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, a podatnikowi przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług związanych z tymi usługami, w całości lub w części, traktuje się jak odpłatne świadczenie usług.
Nieodpłatne świadczenie usług (w tym także bezpłatne porady prawne) co do zasady nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, jeżeli podatnik nie miał prawa do odliczenia podatku naliczonego od zakupów związanych z tymi usługami, a ich wykonanie związane jest z prowadzeniem przedsiębiorstwa podatnika. W przeciwnym wypadku nieodpłatne świadczenie usług traktuje się jak odpłatne świadczenie usług podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Powyższe rozwiązanie przyjęte w przepisach o podatku od towarów i usług wynika z podstawowych zasad podatku, na których opiera się system podatku VAT, tj. powszechności opodatkowania i neutralności, jak i z samej istoty tego podatku polegającej na opodatkowaniu konsumpcji – podkreślił resort finansów. Odstąpienie od obowiązku naliczenia podatku należnego w sytuacji, gdy podatnik odliczył podatek naliczony przy nabyciu towarów lub usług związanych z nieodpłatnym świadczeniem usług (np. pomocy prawnej) oznaczałoby, że faktycznie konsumpcja nie byłaby obciążona tym podatkiem, a to stałoby w sprzeczności ze wskazanymi wyżej zasadami i konstrukcją podatku od towarów i usług.
Ministerstwo Finansów stwierdziło, że uregulowania w zakresie nieodpłatnego świadczenia usług zawarte w ustawie o podatku od towarów i usług odzwierciedlają regulacje zawarte w ustawodawstwie Unii Europejskiej. Resort finansów podkreślił, że prawo Unii Europejskiej nie przewiduje wyłączenia tego rodzaju świadczeń z obciążania podatkiem VAT, w szczególności przepis art. 132 obowiązującej od dnia 1 stycznia 2007 r. dyrektywy Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (2006/112/WE, ze zm.) w swoim katalogu nie wymienia usług pomocy prawnej i tym samym nie daje możliwości zastosowania do tych usług zwolnienia od podatku VAT. Usługi te nie mogą być również objęte obniżoną stawką podatku, gdyż zgodnie z art. 98 ust. 2 wskazanej wyżej dyrektywy stawki obniżone mają zastosowanie wyłącznie do dostaw towarów i świadczenia usług, których kategorie są określone w załączniku III. Usługi pomocy prawnej nie zostały jednak wymienione w powyższym załączniku do dyrektywy.
Reasumując, z przepisów o podatku od towarów i usług wynika, że czynności nieodpłatne - w tym również świadczenie usług prawnych bez wynagrodzenia - nie są co do zasady objęte opodatkowaniem podatkiem VAT, jeżeli podatnik nie miał prawa do odliczenia podatku naliczonego związanego z tą usługą. Natomiast całkowita rezygnacja z opodatkowania usług polegających na nieodpłatnym świadczeniu usług prawnych byłaby niezgodna z przepisami Unii Europejskiej – uważa Ministerstwo Finansów.
