Dotychczasowa praktyka urzędów skarbowych wskazuje, że w razie przekazywania następcom prawnym rzemieślniczych zakładów pracy, przekazanie majątku trwałego oraz maszyn i urządzeń traktowane jest jako zwykła sprzedaż, co skutkuje obowiązkiem odprowadzenia podatku VAT przez nabywcę. Zazwyczaj są to członkowie rodzin dotychczasowego właściciela, głównie dzieci. Właściciele firm rodzinnych podkreślają, że faktycznie mamy w tej sytuacji do czynienia z podwójnym opodatkowaniem, gdyż podatek ten naliczany jest od budynków, maszyn i urządzeń zakupionych przez zbywającego w okresie jego obowiązywania. Następuje jedynie zmiana NIP u nowego właściciela, natomiast nie jest wystawiana faktura VAT, jak również nie dochodzi do przekazania środków pieniężnych, czyli zapłaty. Sytuacja taka nie tylko komplikuje, a wręcz hamuje rozwój firm rodzinnych – podkreślają właściciele firm rzemieślniczych.

Sprawa opodatkowania VAT przekazywania następcom prawnym rzemieślniczych zakładów pracy stała się przedmiotem interpelacji poselskiej (nr 3141).

W odpowiedzi na interpelację Ministerstwo Finansów wskazało, że na mocy art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535, z późn. zm.) opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Stosownie do przepisu art. 7 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy o VAT przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się również przekazanie przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa na cele inne niż związane z prowadzonym przez niego przedsiębiorstwem, w szczególności przekazanie lub zużycie towarów na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, a także wszelkie inne przekazanie towarów bez wynagrodzenia, w szczególności darowizny - jeżeli podatnikowi przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego od tych czynności, w całości lub w części. Jak podkreślił resort finansów, regulacja zawarta w powyższym przepisie, dotycząca powszechności opodatkowania, wiąże się nieodłącznie z ustanowioną przez I dyrektywę Rady z dnia 11 kwietnia 1967 r. w sprawie harmonizacji przepisów państw członkowskich w zakresie podatków obrotowych (Dz. U. UE. L z 1967 r. Nr 71, poz. 1301, z późn. zm.) jedną z podstawowych zasad tego podatku - zasadą neutralności, rozwiniętą w art. 17 VI dyrektywy z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych (Dz. U. UE. L z 1977 r., Nr 145, poz. 1, z późn. zm.) i utrzymaną w art. 168 dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. U. UE L z 2006 r. Nr 347/1, z późn. zm.). Zasada ta ustanawia dla podatnika prawo do odliczenia podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług od podatku należnego przy dokonywanej przez niego dostawie towarów i świadczeniu usług. Konstrukcja taka wyłącza podwójne opodatkowanie VAT w sytuacji przekazania następcom prawnym rzemieślniczych zakładów pracy – stwierdziło Ministerstwo Finansów.

Przepisy dotyczące podatku od towarów i usług podlegają harmonizacji z przepisami prawa Unii Europejskiej, dotyczącymi podatków obrotowych i objęte są w szczególności unormowaniami zawartymi w dyrektywie z dnia 28 listopada 2006 r. Oznacza to, że państwo członkowskie nie ma swobodnej możliwości kreowania własnych rozwiązań w przedmiocie opodatkowania podatkiem VAT, lecz musi uwzględniać zakres regulacji unijnych.

Jak podkreśliło Ministerstwo Finansów, w omawianej sprawie należy zwrócić uwagę na zapis art. 16 dyrektywy z dnia 28 listopada 2006 r., zgodnie z którym wykorzystanie przez podatnika towarów stanowiących część majątku jego przedsiębiorstwa do celów prywatnych podatnika lub jego pracowników, które przekazuje nieodpłatnie lub, w ujęciu ogólnym, które przeznacza do celów innych niż prowadzona przez niego działalność, gdy VAT od powyższych towarów lub ich części podlegał w całości lub w części odliczeniu, jest uznawane za odpłatną dostawę towarów.

Jednak wskazana wyżej dyrektywa w art. 19, w przypadku przekazania odpłatnie lub nieodpłatnie lub jako aportu do spółki całości lub części majątku, stwarza państwom członkowskim możliwość uznania, że dostawa towarów nie miała miejsca i że w takim przypadku osoba, której przekazano towary, będzie traktowana jako następca prawny przekazującego.

Z możliwości zawartej w art. 19 dyrektywy 2006/112/WE skorzystała Polska i w art. 6 pkt 1 ustawy o VAT ustawodawca wyłączył spod zakresu tej ustawy transakcje zbycia przedsiębiorstwa lub zakładu (oddziału) samodzielnie sporządzającego bilans. Oznacza to, że w przypadku, gdy dane przekazanie majątku rzemieślnika będzie spełniało kryteria uznania za transakcję zbycia przedsiębiorstwa lub zakładu (oddziału) samodzielnie sporządzającego bilans, nie będą do niego miały zastosowanie przepisy ustawy o podatku od towarów i usług. Nie można zatem mówić, że w takim przypadku dochodzi do obciążenia zbywcy przedsiębiorstwa, gdyż nawet przejściowo nie ponosi on ciężaru tego podatku z tytułu tego rodzaju czynności. – podkreślił resort finansów.

Natomiast w sytuacji, gdy przekazanie będzie obejmowało jedynie pewne składniki wchodzące w skład przedsiębiorstwa, których nie można uznać za zakład (oddział) samodzielnie sporządzający bilans, wówczas czynność taka będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług według zasad ogólnych, z uwzględnieniem reguł dotyczących odliczania podatku naliczonego, umożliwiających zachowanie zasady neutralności. Kwalifikacja danej czynności będzie zależała każdorazowo od konkretnego stanu faktycznego indywidualnej sprawy – podsumowało Ministerstwo Finansów.