W 2020 roku Komisja Europejska wydała komunikat w sprawie planu działania na rzecz kompleksowej unijnej polityki zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, motywując swoje zaangażowanie nasileniem działalności przestępczej w tym obszarze, zwłaszcza w kontekście pandemii COVID-19. Już wówczas, postulując na lata 2020-2025 wdrożenie strategii rozwoju UE w kierunku europejskiej unii bezpieczeństwa, Komisja zapowiedziała znaczące zmiany w prawodawstwie. Ich celem miało być uszczelnienie i ujednolicenie przepisów AML/CFT, a także wprowadzenie na szczeblu unijnym nadzoru w ich stosowaniu. Znalazło to odzwierciedlenie w przedstawionym przez Komisję w 2021 roku pakiecie planowanych reform. W ostatnich miesiącach wysiłki w stronę ich implementacji zostały zintensyfikowane, co bez wątpienia jest wynikiem wpisania tematyki przeciwdziałania praniu pieniędzy w deklarację Parlamentu, Rady UE i Komisji UE dotyczącą priorytetów legislacyjnych na lata 2023-2024.
Obecnie trwające prace dotyczą regulacji będących częścią tzw. Pakietu AML, w skład którego wchodzą trzy rozporządzenia (w tym AMLAR i AMLR) oraz tzw. 6 Dyrektywa. W lutym tego roku podjęta została decyzja w sprawie lokalizacji Unijnego Urzędu ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy i Finansowaniu Terroryzmu (AMLA). Również w lutym opublikowano wypracowaną w wyniku porozumienia Rady UE i PE propozycję ostatecznego brzmienia nowej Dyrektywy, przyjętej w parlamentarnym głosowaniu 24 kwietnia. I choć jej wdrożenie - w odróżnieniu od bezpośrednio obowiązujących rozporządzeń - będzie wymagało transpozycji do prawa krajowego, wszystko wskazuje na to, że obowiązujące przepisy AML/CFT zostaną wkrótce silnie skorygowane.
Przede wszystkim współpraca
Celem 6 Dyrektywy AML ma być przede wszystkim ujednolicenie praktyk państw członkowskich Unii. Dzięki przepisom dyrektywy unifikacja podejścia wobec AML/CFT będzie iść w parze z usprawnieniem współpracy międzynarodowej w tym zakresie, koordynowanej odtąd przez Urząd AMLA, którego powołanie może wkrótce nastąpić. Uzgodnione zapisy 6 Dyrektywy precyzują zresztą także inne zadania wspomnianego Urzędu, m.in. jego aktywne wsparcie w tworzeniu i aplikowaniu spójnych metodologii oceny ryzyka, przede wszystkim w obszarze działalności transgranicznej.
W ramach dążenia do poprawy współpracy w obszarze AML/CFT wewnątrz Unii, 6 Dyrektywa ponawia wymóg utworzenia w każdym państwie jednostki analityki finansowej (FIU). Tym razem regulacje kładą jednak nacisk na ujednolicenie uprawnień i sposobu działania poszczególnych FIU, tworząc korzystne warunki dla wymiany informacji między nimi. Nowa Dyrektywa zakłada też możliwość włączenia stron trzecich (w tym unijnych biur i agencji) w działalność analityczną jednostek, co – obok wsparcia AMLA – dodatkowo może usprawnić ich funkcjonowanie. Wspierające i doradcze kompetencje AMLA to nie jedyne przewidziane w Pakiecie – najważniejsze uprawnienia Urzędu dotyczą jego funkcji nadzorczych, dotąd realizowanych jedynie przez jednostki krajowe. Co prawda bezpośrednią kontrolą AMLA w pierwszych latach funkcjonowania urzędu mają zostać objęte jedynie największe grupy instytucji finansowych, jednakże pośredni nadzór dotyczyć będzie również mniejszych graczy. Dzięki Pakietowi, AMLA zyskuje bowiem prawo do kontroli także krajowych nadzorców. Dla instytucji obowiązanych oznacza to zwiększenie presji na dostosowanie się do najlepszych europejskich praktyk w celu uniknięcia dotkliwych konsekwencji finansowych.
Centralne rejestry beneficjentów rzeczywistych
Równie ważnym aspektem nowej Dyrektywy zdaje się być rozszerzenie regulacji dotyczących centralnych rejestrów beneficjentów rzeczywistych (CRBR). Wspomniane przepisy przewidują wprowadzenie prawa do inspekcji siedziby spółki przez jednostki analityki finansowej w celu weryfikacji rzetelności informacji na temat beneficjenta. Dotychczasowe unormowania w sposób jedynie ogólnikowy mówiły o obowiązku zapewnienia przez państwa członkowskie aktualności danych w rejestrach, nie dając jednocześnie władzom narodowym żadnych konkretnych narzędzi. 6 Dyrektywa wskazuje też na potrzebę harmonizacji pojęcia „interesu prawnego”, który powinien zaistnieć, aby uzyskać dostęp do informacji z CRBR, a który wywodzi się z prawa do ochrony danych osobowych. Jest to prawdopodobnie pokłosie wydanego w 2022 roku wyroku Trybunału Sprawiedliwości EU, który zakwestionował otwarty dostęp do danych o beneficjentach, jako niezgodny z tzw. Rozporządzeniem RODO.
Nowa Dyrektywa, podobnie jak ta z 2018 roku, w swojej preambule enumeratywnie wymienia zawody i funkcje, których wykonawcy będą uprawnieni do dostępu do CRBR, dodając (obok wymienionych już dziennikarzy) także akademików. Jednocześnie, ze względu na bezpieczeństwo przedstawicieli mediów czy organizacji społecznych, Dyrektywa reguluje prawo do bycia informowanym o próbie dostępu do danych osoby zainteresowanej. Nowe zapisy zakładają, że beneficjent, którego dane dotyczą, będzie mógł otrzymać informację jedynie o zawodzie osoby, której udostępniono wgląd do rejestru, bez podawania konkretnego nazwiska. W katalogu interesów prawnych wystarczających do uzyskania danych z rejestru Dyrektywa wymienia również fakt nawiązywania relacji biznesowych. Kwestia harmonizacji rozumienia interesu prawnego została zresztą zabezpieczona poprzez nadanie Komisji uprawnień do stworzenia w przyszłości odpowiedniej procedury w tym zakresie. Wejście w życie Dyrektywy oznaczać będzie również zmianę zawartości rejestrów, powiększonych odtąd o informacje o osobach i podmiotach podlegających sankcjom w przypadku, gdy takie osoby związane są z daną spółką.
Nadzór nad ubiegającymi się o pobyt i samorządami zawodowymi
Nowa Dyrektywa zakłada również uzupełnienie narodowej oceny ryzyka o kwestię sankcji i zagrożeń płynących z ich nieprzestrzegania, a także rozszerzenie katalogu sytuacji, w których na instytucje obowiązane mogą zostać nałożone kary administracyjne. Do arsenału środków, mających wymusić przestrzeganie unijnych przepisów, dołączy z kolei możliwość nakładania tzw. kar okresowych, tj. sankcji finansowych stosowanych, w przypadku gdy wcześniej wykryte naruszenia nie zostały usunięte. Zmianie ulegnie też kwestia rozszerzania stosowania Dyrektywy na podmioty niewypełniające definicji instytucji obowiązanej, ale stwarzające duże ryzyko w zakresie AML/CFT ze względu na naturę prowadzonego biznesu. Obecnie obowiązujące regulacje zakładają, iż w przypadku rozszerzenia przez państwo członkowskie stosowania Dyrektywy na jednostki inne niż wymienione w przepisach, KE jest o tym jedynie informowana. Nowe zasady nadają Komisji uprawnienie do weryfikacji zasadności owego rozszerzenia, a także do podjęcia stosownych kroków na szczeblu unijnym.
Dyrektywa zaznacza też, jak ważne jest, by osoby pełniące profesje regulowane miały odpowiedni poziom wiedzy z obszaru AML/CFT. Proponuje tym samym, na razie w opcji do rozważenia, włączenie odpowiednich przedmiotów do oferty edukacyjnej na kierunkach kształcących do pracy w instytucjach obowiązanych. Dyrektywa zapowiada również wydanie przez AMLA szeregu wytycznych, dotyczących m.in. warunków, jakie muszą spełniać osoby kontrolujące w podmiotach takich jak np. dostawcy usług hazardowych.
Treść Dyrektywy uwypukla też istotę poprawnego procesu sprawdzenia osób, które ubiegają się o prawo pobytu w państwie UE w związku z poczynionymi inwestycjami oraz osób nabywających nieruchomości. Zmiany obejmą także kwestię samorządów zawodowych, które po wejściu w życie Dyrektywy zostaną objęte niezależnym nadzorem. Uzgodnione zapisy zawierają również rozbudowane uregulowania dotyczące rejestrów rachunków bankowych oraz zasad wstrzymywania przez jednostki analityki finansowej zgody na transakcję w przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa.
Konsekwencje Pakietu dla firm
Przepisy nowej Dyrektywy dotyczą przede wszystkim organizacji instytucjonalnych systemów AML/CFT. Zapisy mające zastosowanie do podmiotów prywatnych zostały przeniesione do pakietowego Rozporządzenia AML, które uściśla środki bezpieczeństwa finansowego, rozszerza definicję PEP, wprowadza limity płatności gotówkowych, a także powiększa katalog instytucji obowiązanych m.in. o sektor towarów luksusowych czy sektor kryptowalutowy, obejmujący dostawców usług zarówno wymiany, jak i depozytu walut wirtualnych.
Naturalną konsekwencją omówionych zmian wydaje się wzrost zainteresowania usługami audytu zewnętrznego wśród instytucji chcących dobrze przygotować się na potencjalną kontrolę nadzorcy. Przyjęcie Dyrektywy na sesji plenarnej PE oznacza, że państwa członkowskie oczekują już tylko jej formalnej akceptacji przez Radę i publikacji, po której będą miały maksymalnie do trzech lat na dostosowanie wewnętrznych przepisów i krajowych instytucji do pełnego jej wdrożenia.
Monika Strzelecka-Kiray, starsza menedżerka, Financial Crime, Deloitte
Magdalena Warzecha, konsultantka, Financial Crime, Deloitte
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
