Prezes NIK Krzysztof Kwiatkowski przedstawił w środę w Sejmie wyniki kontroli wykonania budżetu w roku 2017. Opinia jest pozytywna, ale rozmiary wykrywanych przez służby skarbowe nieprawidłowości świadczą o występujących poważnych zagrożeniach dla gromadzenia dochodów podatkowych.

Z analizy NIK wynika, że dochody budżetu państwa wyniosły 350.414,7 mln zł i były o 7,7 proc. wyższe od wielkości planowanej. W porównaniu do roku poprzedniego, zwiększyły się o 11,4 proc., a w porównaniu do dochodów zrealizowanych w latach 2014-2015 były wyższe odpowiednio o 23,6 proc. i 21,2 proc.

Podatki głównym źródłem dochodu

Największy udział w dochodach budżetu państwa miały dochody podatkowe. Stanowił on 90 proc. wszystkich dochodów. Udział ten w porównaniu do roku poprzedniego wzrósł o 3,2 punktu procentowego. Obniżył się natomiast z 12,8 proc. do 9,6 proc. udział dochodów niepodatkowych. Nie zmienił się, w porównaniu do roku poprzedniego, udział w dochodach budżetu państwa – dochodów ze środków Unii Europejskiej i innych źródeł bezzwrotnej pomocy zagranicznej, który wyniósł 0,4 proc. Z raportu NIK wynika także w 2017 r. dochody sfinansowały 93,3 proc. wydatków budżetu państwa. Wskaźnik ten był wyższy niż w latach wcześniejszych. W 2014 r. wyniósł on 90,7 proc., a w latach 2015-2016 – 87,2 proc.

Podatki i inne wpłaty na rzecz budżetu państwa

Największe dochody, tak jak w latach poprzednich, zostały zrealizowane w części budżetowej Podatki i inne wpłaty na rzecz budżetu państwa. Dochody w tej części wyniosły 331.283,2 mln zł i stanowiły 94,5 proc. dochodów budżetu państwa. Podstawowym ich źródłem były dochody podatkowe w kwocie 315.257,4 mln zł. W części Podatki i inne wpłaty na rzecz budżetu państwa zrealizowano także dochody niepodatkowe w kwocie 14.540,1 mln zł, w tym dochody z tytułu wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego (8.740,9 mln zł), oraz dochody ze środków z Unii Europejskiej i innych źródeł bezzwrotnej pomocy zagranicznej (1.485,6 mln zł).

Najwięcej pieniędzy z VAT

Dochody podatkowe wyniosły 315.257,4 mln zł i były o 14.102,2 mln zł wyższe od prognozy ustalonej w ustawie budżetowej (wzrost o 4,7 proc.). Na wzrost dochodów w 94 proc. złożyła się wysoka realizacja dochodów z podatku od towarów i usług, które były o 13.318,2 mln zł wyższe niż założono w ustawie budżetowej.

Jak podkreśla NIK, dochody z głównych źródeł podatkowych były wyższe lub zbliżone do wielkości prognozowanej i wyniosły w:
− podatku od towarów i usług – 109,3 proc. planu,
− podatku dochodowym od osób fizycznych – 103,3 proc. planu, 
− podatku dochodowym od osób prawnych – 99,8 proc. planu,
− podatku akcyzowym – 98,9 proc. planu.

Lepsza sytuacja gospodarcza i skuteczność poboru

Z raportu NIK wynika, że wzrost dochodów podatkowych w 2017 r. był efektem korzystnej dla gromadzenia dochodów podatkowych sytuacji makroekonomicznej, poprawy skuteczności poboru podatków. Wpływ miało także dokonanie  w grudniu 2016 r. części zwrotów podatku VAT, których dopuszczalny termin przypadał na 2017 r.

Tempo reakcji i wykrywalność zagrożeń do poprawki

NIK ocenia, że urzędy skarbowe rzetelnie weryfikowały zasadność zwrotów podatku VAT przy pomocy dostępnych zasobów oraz narzędzi informatycznych, a w uzasadnionych przypadkach – podejmowały kontrole podatkowe. Niezadowalające było natomiast tempo reakcji na zidentyfikowane zagrożenia. Badanie próby 73 kontroli planowych oraz 61 kontroli zrealizowanych poza planem wykazało, że w połowie kontrolowanych urzędów skarbowych, kontrole planowe były rozpoczynane średnio od trzech do jedenastu miesięcy od powzięcia informacji wskazujących na duże ryzyko wystąpienia nieprawidłowości, a kontrole doraźne w połowie kontrolowanych urzędów od trzech do sześciu miesięcy. Rozmiary wykrywanych przez służby skarbowe nieprawidłowości świadczą jednak o występujących nadal poważnych zagrożeniach dla gromadzenia dochodów podatkowych. Wymagają one intensywnych działań służb podległych Szefowi Krajowej Administracji Skarbowej, wspartych nowymi narzędziami analitycznymi mającymi na celu usprawnienie oraz przyspieszenie reakcji na rozpoznawane ryzyka.

Wzrost wydatków na rodzinę

Wydatki budżetu państwa i budżetu środków europejskich wyniosły 423,8 mld zł. Jak podkreśla NIK, ponad 50 proc. wydatków było dystrybuowanych w formie dotacji i subwencji na zadania bieżące i majątkowe zarówno do sektora finansów publicznych, jak i poza sektor. Prawie 10 proc. wydatków dotyczyło zadań związanych ze wsparciem rodziny. Analogicznie jak w latach 2014-2015 odnotowano tendencję spadkową udziału wydatków na obsługę długu Skarbu Państwa w wydatkach ogółem.

W 2017 r. zmniejszyły się wydatki w 13 spośród 34 działów, przy czym spadki wahały się od 0,7 proc. w dziale Turystyka do 86,2 proc. w dziale Pomoc społeczna i 98,8 proc. w dziale Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (o 4,6 mln zł). Największy wzrost odnotowano z kolei w działach Górnictwo i kopalnictwo (o 3,4 mld zł; wzrost o 293,2 proc.), Różne rozliczenia (o 2,6 mld zł; wzrost o 3,4 proc.), Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa (o 1,7 mld zł; wzrost o 12,0 proc.) oraz Administracja publiczna (o 1,7 mld zł, wzrost o 12,1 proc.).