Praca lub dyżur w sylwestrową noc - czy pracownicy mogą liczyć na ekstra wynagrodzenie?

Wprost na tak postanowione pytanie należy odpowiedzieć – nie. Przepisy powszechnie nie przewidują dodatkowej gratyfikacji za realizowanie obowiązków w takich, szczególnych terminach. Ewentualne ekstra świadczenia wynikać z przepisów wewnętrznych, uzgodnień umownych lub – najczęściej – z decyzji pracodawcy o przyznaniu np. nagrody.

Przepisy Kodeksu pracy wyróżniają pracę w niedziele i święta, która przede wszystkim dopuszczalna jest jedynie w przypadku prac wchodzących do katalogu zawartego w art. 151(¹⁰⁾ k.p. Nie występują w odniesieniu do niej dodatkowe ograniczenia „osobowe” (nie ma zakazu planowania pracy na te dni np. pracownicom w ciąży czy osobom niepełnosprawnym).

Szczególnie traktowana jest praca w porze nocnej poprzez ograniczenia w zakresie osób, które mogą ją wykonywać - zakaz zatrudniania pracownic w ciąży, pracowników niepełnosprawnych (możliwa za zgodą lekarza), pracowników opiekujących się dzieckiem do lat 4 (jeżeli nie wyrażą zgody na pracę w nocy), pracowników niepełnosprawnych – oraz przyznanie dodatku za pracę w nocy (art. 151(⁸⁾ k.p.). Przepisy nie przewidują  zaś co do zasady  żadnej wyższej gratyfikacji finansowej ani dodatkowych uprawnień rozliczeniowych (np. zwiększonym czasem wolnym) w związku z wykonywaniem pracy w pewnych szczególnych dniach i porach doby takich jak np. noc z 31.12 na 1.1, ani też w żaden sposób wyjątkowy do niej się nie odnoszą.

Czytaj w LEX: Praca w niedziele i święta - usługi świadczone drogą elektroniczną - komentarz praktyczny >>>

Czytaj również: Wolne możliwe także w święto nie będące ustawowym dniem wolnym od pracy >

Dyżur zakładowy i domowy

Pracodawca może zobowiązać pracownika do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę – czyli zobowiązać pracownika do pełnienia dyżuru.

Zadaniem pracownika, który otrzymał takie polecenie jest:

1. pozostawanie w stanie psychofizycznym umożliwiającym świadczenie pracy w razie konieczności (czyli np. nie może spożywać alkoholu, pozostawać w wyznaczonym poleceniem miejscu lub na wyznaczonym obszarze, utrzymywać w stanie możliwym do użycia urządzenia niezbędne do zrealizowania ewentualnego polecenia świadczenia pracy) w przedziale czasowym i miejscu (obszarze, posiadając telefon lub inne urządzenie pozwalające na kontakt itp.) wyznaczonym w poleceniu  pracodawcy,
2. podjęcie wykonywania pracy w razie zaistnienia takiej konieczności na warunkach wynikających z polecenia pełnienia dyżuru (np. w określonym czasie po otrzymaniu takiego polecenia).

Sam dyżur nie jest zaliczany do czasu pracy, jako czas pracy kwalifikowana będzie jedynie praca wykonywana podczas dyżuru.

Istotne jest to, że czas dyżuru nie może ograniczać prawa do minimalnych odpoczynków dobowych i tygodniowych.

Za dyżur przysługuje bardzo znikoma rekompensata:

• za czas dyżuru zakładowego przysługuje czas wolny od pracy w wymiarze równym długości dyżuru; w razie braku możliwości udzielenia czasu wolnego pracownikowi należne jest wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną (jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony pracownikowi przysługuje 60 proc. wynagrodzenia);
• za czas dyżuru domowego (w tym także dyżuru pod telefonem) nie przysługuje żadna rekompensata.

Praca podjęta podczas dyżuru jest pracą w godzinach nadliczbowych i rekompensowana jest według zasad rekompensaty nadgodzin.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - Nr 8/2022

Sprawdź  

Dodatek za pracę w nocy

Za pracę w przyjętej w zakładzie pracy porze nocnej (jest określana przez pracodawcę w regulaminie pracy lub informacji o warunkach zatrudnienia – kolejne  8 godzin przypadające pomiędzy godz. 21:00 a 7:00) przysługuje dodatek do wynagrodzenia. Wynosi on 20 proc. stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym roku kalendarzowym. Na wysokość dodatku nie wpływa wysokość wynagrodzenia zasadniczego pracownika. Obliczany jest w oparciu o aktualną wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę. W przepisach wewnętrznych obowiązujących u danego pracodawcy mogą być jednak przewidziane bardziej korzystne zasady jego naliczania.

W trakcie nocy sylwestrowej następują dwie zmiany wpływające na wysokość dodatku – zmiana miesiąca kalendarzowego oraz zmiana stawki wynagrodzenia minimalnego.

Przykład: Pracownik ma pracować od 22.00 31.12 do 6.00 1.1., który to przedział godzinowy jest równoznaczny z przyjętą w zakładzie pracy porą nocną.

Dodatek za pracę w porze nocnej ustalany jest w oparciu o wymiar czasu pracy w miesiącu kalendarzowym, w którym miała miejsce praca w nocy. Skutkuje to często koniecznością ustalenia dwóch wysokości dodatków w przypadku pracy na nocnej zmianie na przełomie miesięcy kalendarzowych. Nie możemy do obliczeń przyjąć bowiem wymiaru dodatku w miesiącu rozpoczęcia zmiany – nie rozliczamy go ww oparciu o pojęcie doby pracowniczej.

W opisanej sytuacji wystąpią 2 godziny pracy w grudniu 2022 r. i 6 godzin pracy w styczniu 2023 r.:

- dodatek za dwie godziny wypracowane w nocy w grudniu wyniesie 7,16 zł

3.010 zł : 168 godz. = 17,92 zł

17,92 zł × 20 proc. = 3,58 zł

3,58 zł x 2 = 7,16 zł

- dodatek za 6 godzin przepracowanych w styczniu wyniesie 24,90 zł

3490 zł : 168 godz. = 20,77 zł

20,77 zł x 20 proc. = 4,15 zł

4,15 zł x 6 = 24,90 zł

Sprawdź również książkę: Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - Nr 8/2022 >>

Praca w niedzielę lub święto

Za pracę w niedzielę lub święto pracownik powinien mieć udzielony inny dzień wolny od pracy do końca okresu rozliczeniowego (za pracę w niedzielę w pierwszej kolejności w ciągu 6 dni przed lub po tej niedzieli, zaś dopiero jeżeli jest to niemożliwe to do końca okresu rozliczeniowego). Jeżeli nie jest możliwe udzielenie takiego dnia wolnego – dodatek do wynagrodzenia wysokości wskazanej w  art. 151⁽¹⁾ par. 1 pkt 1 k.p. za każdą pracy w niedzielę lub święto. Do pracy w święto przypadające w niedzielę stosuje się przepisy dotyczące pracy w niedzielę, z czym będziemy mieli do czynienia 1 stycznia 2023 r.

Czytaj w LEX: Praca w wolną sobotę a praca w godzinach nadliczbowych >>>

Czytaj w LEX: Nadgodziny średniotygodniowe – kiedy powstają i jak je rekompensować >>>

Istotne jest jednak to, że za pracę w niedzielę lub święto uważamy pracę wykonywaną pomiędzy 6:00 tego dnia a 6:00 dnia następnego. Praca w niedzielę (święto) nie rozpocznie się więc wraz z wybiciem północy (chyba że u pracodawcy obowiązują inne przedziały godzinowe tej pracy) ale dopiero o 6:00 1 stycznia. Oznacza to zaś, że w zdecydowanej większości prace wykonywane noc sylwestrową nie będą pracami realizowanymi w niedzielę (święto).

Drugą kwestią jest to, że dzień wolny (ewentualnie dodatek) przysługuje tylko za pracę w niedzielę (święto). Odnośnie samego dyżuru przypadającego na ten dzień, podczas którego nie powstała konieczność wykonywania pracy nie jest przewidziane takie rozliczenie.

Czytaj w LEX: Praca w niedzielę, święto oraz dni wolne od pracy >>>

Regulacje wewnętrzne

Za pracę w tym czasie dodatkową gratyfikację mogę przewidywać regulaminy wynagradzania czy też umowy o pracę. Można bowiem przyjąć z jednaj strony dodatkowe obciążenie wynikające z wykonywania pracy w czasie mocno kojarzącym się ze sferą prywatną, z drugiej zaś – w pewnych rodzajach działalności – z pracą mocno wpływającą na zyski pracodawcy (gastronomia, rozrywka). Częściej spotkać się można z dodatkową nagrodą przyznaną za taką pracę.