Od 14 grudnia 2016 r. obowiązują nowe kompleksowe regulacje dotyczące przedawnienia roszczeń z tytułu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Wprowadziła je nowelizacja ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z 6 października 2016 r. (Dz. U. z 2016 r., poz. 1921), która dodała ust. 7a do art. 84 ustawy systemowej.

Zasadniczo, zgodnie z art. 84 ust. 7 ustawy systemowej, należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń przedawniają się po upływie 10 lat od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej te należności. Przepis jednak nie zawierał ograniczenia, w jakim terminie ZUS może wydać decyzję zobowiązującą do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Było to przedmiotem licznych postępowań sądowych i rozbieżności w orzecznictwie. Teraz, wskutek nowelizacji ustawy, wszystko jest jasne: ZUS nie może wydać decyzji zobowiązującej ubezpieczonego do zwrotu nienależnego świadczenia, jeśli upłynęło 5 lat od okresu, za który je pobrał.

Ustawa nowelizująca zawiera przepisy przejściowe, korzystne dla ubezpieczonych. Od dnia jej wejścia w życie, czyli od 14 grudnia 2016 r., ZUS nie wydaje osobie, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, decyzji ustalającej kwoty nienależnie pobranych przez nią świadczeń oraz kwoty odsetek i kosztów upomnienia, jeżeli od ostatniego dnia okresu, za który je pobrano upłynęło 5 lat. Natomiast postępowania w sprawach zwrotu tych świadczeń wszczęte i niezakończone wydaniem decyzji podlegają umorzeniu. Ponadto art. 84 ust. 7a ustawy systemowej o 5-letnim terminie przedawnienia stosuje się do rozpoznania odwołań od decyzji ustalających kwoty nienależnie pobranych świadczeń oraz kwoty odsetek i kosztów upomnienia wniesionych i nierozpatrzonych przed 14 grudnia 2017 r.

 [-DOKUMENT_HTML-]

Przypomnijmy, że zgodnie z art. 84 ust. 1 ustawy systemowej osoba, która pobrała nienależnie świadczenia z ubezpieczeń społecznych, jest zobowiązana do ich zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi. Kwotami nienależnie pobranymi uważa się świadczenia:

1) wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie do nich prawa, wstrzymanie wypłaty w całości lub w części, jeżeli świadczeniobiorca był pouczony o braku prawa do ich pobierania,

2) przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę, które je pobrała.

Zgodnie zaś z art. 84 ust. 3 ustawy nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach - za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata. Przepis ten Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodny z ustawą zasadniczą w zakresie, w jakim dopuszcza wydanie decyzji nakazującej zwrot nienależnie pobranego świadczenia rehabilitacyjnego bez względu na upływ czasu od daty wypłaty tego świadczenia (sygn. akt P 131/15).