W zakładzie pracy posługujemy się maszynami produkcyjnymi wyprodukowanymi przed 2004 r.
Jak powinny wyglądać przyciski sterowania oburęcznego?
Czy powinny przybrać formę tzw. grzybków czy może powinny być schowane w obudowie?
Gdzie szukać regulacji tej kwestii?

Przyciski sterowania oburęcznego, traktowane jako elementy sterownicze przeznaczone do uruchamiania maszyny, powinny przybrać formę przycisków schowanych w obudowie. Elementy sterownicze przeznaczony do zatrzymywania całej maszyny mogą przybierać formę tzw. grzybków. Wymagania w tym zakresie określają: rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz. U. Nr 191, poz. 1596 z późn. zm.) - dalej r.m.w.u.m. oraz rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz. U. Nr 199, poz. 1228) - dalej r.z.w.m.
Maszyny produkcyjne, o których mowa w pytaniu zostały wyprodukowane przed 2004 r., a więc przed wejściem w życie uchylonego już rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 kwietnia 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn i elementów bezpieczeństwa (Dz. U. Nr 91, poz. 858) - dalej r.m.e.b. Ponieważ r.m.e.b. weszło w życie z dniem uzyskania przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej (1 maja 2004 r.), nie dotyczyło ono maszyn wyprodukowanych przed dniem 1 maja 2004 r.
Zgodnie z § 34 r.m.w.u.m. maszyny nabyte przed dniem 1 stycznia 2003 r. powinny być, w terminie do dnia 1 stycznia 2006 r., dostosowane do minimalnych wymagań dotyczących maszyn określonych w rozdziale 3 r.m.w.u.m. Ocena zgodności maszyn z wymaganiami r.m.w.u.m. powinna być wykonana dla maszyn nabytych i oddawanych do użytku przed dniem 1 stycznia 2003 r. przez zespół, którego skład powinien ustalić pracodawca. W skład takiego zespołu mogliby wchodzić: pracodawca lub jego przedstawiciel, pracownik służby bhp, technolog produkcji, konserwator maszyny oraz inni pracownicy posiadający znajomość eksploatacji i konserwacji maszyny.

Jeżeli maszyna nie spełnia wymagań opisanych w r.m.w.u.m., powinna być (na skutek wykonanej oceny) do nich dostosowana. Jednym ze sposobów dostosowania maszyny do wymagań z r.m.w.u.m. jest zamontowanie np. przycisków sterowania oburęcznego.
W § 9 ust. 1 i 2 r.m.w.u.m. opisano jedynie wymagania dla elementów sterujących, nie wskazując jednakże gotowych rozwiązań. Zgodnie z § 9 ust. 1 i 2 r.m.w.u.m. elementy sterownicze, które mają wpływ na bezpieczeństwo pracowników powinny być widoczne i możliwe do zidentyfikowania oraz odpowiednio oznakowane. Elementy powinny być usytuowane poza strefami zagrożenia w taki sposób, aby ich obsługa nie powodowała dodatkowych zagrożeń; nie mogą one stwarzać także jakichkolwiek zagrożeń w związku z przypadkowym ich zadziałaniem. Zgodnie z § 11 r.m.w.u.m. układy sterowania maszyn powinny zapewniać bezpieczeństwo i być dobierane z uwzględnianiem możliwych uszkodzeń, defektów oraz ograniczeń, jakie można przewidzieć w planowanych warunkach użytkowania maszyny. Zgodnie z § 12 ust. 1 r.m.w.u.m. uruchomienie maszyny powinno być możliwe tylko poprzez celowe zadziałanie na przeznaczony do tego celu układ sterowania.
Aby spełnić wymagania z § 9 ust. 1 i 2, § 11 oraz § 12 ust. 1 r.m.w.u.m. pracodawca powinien zapewnić montaż na maszynie przycisków sterowania oburęcznego w postaci paneli dotykowych. Działanie paneli sterowania oburęcznego polega na zajęciu obydwu rąk użytkownika maszyny przez cały cykl jej pracy tak i "odciągnięciu" ich od miejsca niebezpiecznego.

Przepis § 13 ust. 1 i 2 r.m.w.u.m. wskazuje, że maszyny powinny być wyposażone w układ sterowania przeznaczony do całkowitego i bezpiecznego ich zatrzymywania. Każde stanowisko pracy wyposaża się w element sterowniczy przeznaczony do zatrzymywania całej maszyny lub niektórych jej części, w zależności od rodzaju zagrożenia tak, aby maszyna była bezpieczna. Przepis § 14 ust. 1 r.m.w.u.m. wskazuje, że względu na zagrożenia, jakie stwarzają maszyny, w zależności od czasu ich zatrzymywania, wyposaża się je w urządzenie zatrzymania awaryjnego.
Aby spełnić wymagania z § 13 ust. 1 i 2 oraz § 14 ust. 1 r.m.w.u.m. pracodawca powinien zapewnić montaż na maszynie elementu sterowniczego przeznaczonego do zatrzymania całej maszyny lub niektórych części maszyny w postaci, tzw. grzybka stopu awaryjnego. Działanie grzybka stopu awaryjnego umożliwia wyeliminowanie zaistniałego niebezpieczeństwa lub zapobieżenie jego wystąpieniu.

Należy pamiętać, iż pomocnym dla pracodawcy są przepisy r.z.w.m., gdzie również wskazano wymagania dla elementów sterowniczych przeznaczonych do uruchamiania maszyny oraz do jej zatrzymywania. Co prawda r.z.w.m. dotyczy producentów maszyn używanych w trakcie pracy, jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby zespół powołany przez pracodawcę, dokonując oceny spełniania minimalnych wymagań przez maszynę opisanych w r.m.w.u.m., bazował na wymaganiach zawartych w r.z.w.m.

Krzysztof Zamajtys